Endobronşiyal Ultrasonografi (EBUS) Nedir?

Yaşam sürelerinin uzun olması için erken dönemde hızlı tanının çok önemli olduğu akciğer kanseri, ülkemizde ve dünyada sık görülen kanserlerden biri. Erken tanının önemine rağmen sigara içen pek çok hasta, balgam ve öksürük gibi şikayetleri sigaraya bağlayarak doktora da geç başvurabiliyor. Pandemi döneminde bu tip belirtilerin COVID-19 hastalığı ile ilişkili olduğu düşünülerek doktora gitmeyen hastalar da hiç az değil. Fakat bir yandan, COVID-19 şüphesiyle çekilen tomografilerde kitlelerin saptandığı hastalar da var. Bazı hastalarda ise rutin taramalar sırasında akciğerde kitle saptanabiliyor. Taramalar çok önemli, çünkü özellikle 20 yıl boyunca her gün bir paket sigara içen 55 yaş üstü kişilerin, hiçbir belirti olmasa dahi en az bir kez düşük doz akciğer tomografisi çektirmeleri öneriliyor. Çünkü başta da belirttiğimiz gibi akciğer kanserini erken evrede yakalamak ve buna göre tedavileri zaman kaybetmeden başlatmak önemli. Anadolu Sağlık Merkezi Göğüs Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Tayfun Çalışkan ile, akciğer kanserinin tanı sürecini ve bu süreçte uygulanan yöntemler arasında öne çıkan endobronşiyal ultrasonografi (EBUS) yöntemini yakından tanımak istedik…

Akciğer Kanseri Tanısında Endobronşiyal Ultrasonografi

Akciğer kanseri tanısında bugün kullanılan pek çok yöntem var. En sık kullanılanı, bükülebilir ince ve ışıklı bir tüple akciğerlerde hava yollarının görüntülenerek incelendiği ve biyopsi yapıldığı “fleksible bronkoskopi.” Bazı hastalarda dışarıdan, yani göğüs duvarından iğne ile tomografi eşliğinde biyopsi yapılabilirken bazı hastalarda da ultrasonografi eşliğinde biyopsiler uygulanabiliyor. Ancak yazımızın konusu, daha hızlı tanı imkanı veren ve Türkiye’de çok yaygın olmasa da bazı merkezlerde kullanılan endobronşiyal ultrasonografi (EBUS).

Tanıda Kullanılacak Yöntem Neden Önemli?

Tanı yöntemleri içerisinde, hasta için hangisinin kullanılacağının kararını vermek de hayli önemli hale geliyor. Hangi tanı yönteminin seçileceğine karar verilirken, yöntemin tanıdaki başarı yüzdesi ve düşük komplikasyon riski çok önemli iki faktör. Hastalığın evresine ve tümörün genel özelliklerine göre en doğru tanı yönteminin seçilmesi, en kısa sürede tanı konması açısından hayati bir değere sahip. Ayrıca kararı verecek ve uygulayacak uzmanın deneyimli olması da bir başka kritik nokta. Bu süreçte minimum yan etki ve minimum risk değerlendirmesinin yapılması, hasta için çok değerli olan zamanın kaybedilmemesi açısından önemli.

Bronkoskopiden veya tomografi eşliğinde biyopsi ile tanı sonrasında akciğer kanserinin tedavisine başlanmadan önce evrelemeye, yani kanserin yaygınlığının belirlenmesine ihtiyaç duyulur. Bu nedenle kansere bağlı etkilenen mediastinal lenf nodlarının örneklenmesi amacıyla, eğer endobronşiyal ultrasonografi imkanı yoksa genel anesteziyle mediastinoskopi yapılması yoluna gidilir. Mediastinoskopi, lenf nodlarından örnek almak için boyun bölgesinden girilerek yapılan bir işlem ancak komplikasyon risklerinden dolayı ilk olarak önerilen bir uygulama değil. Ayrıca mediastinoskopinin komplikasyon riskleri endobronşiyal ultrasonografiden çok daha fazladır ve hastaya sadece bir kez uygulanabilir. Yani mediastinoskopi işleminin tekrarlanması çok zordur; ancak EBUS bir hastaya tekrar rahatlıkla uygulanabilir. Maliyet olarak değerlendirildiğinde de EBUS, mediastinoskopiye göre daha maliyet etkin bir yöntemdir. Eğer şartlar mümkünse önerilecek ilk tanı ve evreleme yöntemi endobronşiyal ultrasonografidir. Hem komplikasyon risklerinin daha düşük olması hem de tanıyı ve evrelemeyi aynı anda, tek bir seansta sağlama imkanı vermesi önemli avantajları. Örneğin bir hastada akciğerin dış kısmında tümör varsa, boyutları 3 cm’den küçükse ve uzak metastaz dediğimiz başka bir organa tümör yayılımı yoksa, o hastaya önerilecek tedavi, ileri tanı işlemi yapmadan cerrahi olacaktır. Ancak tümörün boyutu daha büyükse ve santral yerleşimli bir tümörse, EBUS yapılması önerilir. Ayrıca yine akciğer bilgisayarlı tomografisi veya pozitron emisyon tomografisi/ bilgisayarlı tomografi (PET/BT) ile patolojik mediastinal lenf nodu saptanan hastalara EBUS ile örnekleme gereklidir.

Ebus Nasıl Yapılır?

Hastanın konforu için daha çok genel anesteziyle ağızdan girilerek yapılan EBUS, bronkoskopi ve ultrasonografinin birleştirilmesiyle elde edilen bir görüntüleme yöntemi. Ağızdan kamerayla girilerek cihazın uç kısmından çıkan küçük bir iğne aracılığıyla örnek parça alınmasına dayanan bu yöntemde bronşlar değil, mediastinal lenf bezleri veya bazen kitlesel lezyon görüntülenerek, incelenmek üzere parça alınıyor. Yöntemin ayrıca doppler ultrasonografi özelliği de var. Lenf nodlarını görüntülerken aynı zamanda onların yakınındaki damarları da görüntüleyerek vasküler yapılara zarar verilmesini engellemiş oluyor. Bronkoskopi yöntemiyle tanı ve sonrasındaki evreleme süreçleri 30 günün üzerine çıkabilirken, EBUS yöntemi ile tanı konması ve hastalığın evrelenmesi sadece 2 gün sürüyor. Hatta hastanemizde işlem devam ederken alınan biyopsi örneklerinin hızlı incelenebilmesi yöntemi (ROSE, rapid on-site examination) ile işlem biter bitmez biyopsi sonucu da öğreniliyor.

EBUS Kimlere Yapılabilir?

EBUS’un akciğer kanseri tanı ve evrelemesinin yanı sıra özellikle lenf bezlerini tutan lenfoma ve tüberküloz (verem) gibi hastalıkların tanısında da kullanıldığını söyleyebiliriz. Ayrıca lenf nodlarının biyopsisi dışında akciğer lezyonlarının biyopsisi için de kullanılıyor. Yine, akciğer kanseri dışındaki kanserlere bağlı metastaz araştırılmasında ve ileri evre akciğer kanseri olup uygulanan kemoterapi ile yanıt alınamayan hastalarda ileri yeni genetik incelemeler için tekrar biyopsi gerekliliği durumunda ve akciğer kanserinin nükslerinin belirlenmesinde de faydalanılan bir yöntem. Tabii “her hastada uygulanır” demek doğru değil elbette; son dört haftada kalp krizi geçirenlerde, kanama bozukluğu olan hastalarda, solunum yetmezliği yaşayan ve uzun süreli oksijen desteği alan hastalarda kullanımı önerilmez.

Akciğer kanserinde tanı koyan göğüs hastalıkları branşı, tedavi sürecinde yerini medikal onkoloji, radyasyon onkolojisi ve cerrahi branşlara bırakıyor. Anadolu Sağlık Merkezi’nde hastalar geniş katılımlı tümör kurullarında uluslararası standartlara uygun olarak tüm ilgili branşların ortak bakışıyla değerlendiriliyor. Evre 3’e kadar olan akciğer kanseri hastalarında genellikle cerrahi tedaviler uygulanırken, eşlik eden başka hastalıklar olduğunda radyasyon onkolojisi tedavileri verilebiliyor. Evre 3 hastaları için ise kemoterapi yapıldıktan sonra hasta cerrahi açıdan değerlendiriliyor. Evre 4 kanseri olan hastalar için tüm bu seçeneklerle kombine (kemoterapi ve/veya radyoterapi) tedaviler uygulanıyor.

EBUS Ne Kadar Sürer?

EBUS’un süresi, işlemin genel ya da lokal anesteziyle yapılmasına göre değişiyor. Ancak ortalama 20-30 dakikalık bir işlem ve tamamlandığında hasta aynı gün evine dönebiliyor.

Sigara içen her 10 kişiden biri akciğer kanseri oluyor. Ancak daha da çarpıcı olan şu; sigara içen 2 kişiden biri sigaraya bağlı hastalıklardan hayatını kaybediyor. Özellikle gırtlak, yemek borusu, mide, mesane kanseri gibi kanserler ve kalp damar hastalıkları maalesef sigara nedeniyle artıyor. Bu nedenle sigara içen herkese sigarayı bırakmayı tavsiye ediyoruz. 

Yapılan bir çalışmaya göre akciğer kanserinin görülme sıklığı, son yıllarda erkeklerde nispeten bir miktar azalırken, sigara içimindeki yükselişe bağlı olarak kadınlarda ise artıyor.

Akciğer kanseri, erkeklerde en sık görülen kanser türü. Kadınlarda ise, meme kanserinden sonra en sık görülen ikinci kanser türü.