Jinekomasti: Nedir, Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi

Erkeklerde, daha çok glandüler dokuda görülen, meme ve meme uçlarının iyi huylu (benign), aşırı büyümesi jinekomasti olarak adlandırılır. Kadın ve erkek memesinin yapısal formalarının aynı olmasına rağmen erkek memesinin kadın memesine göre daha küçük olmasının sebebi erkekte yeterli östrojen hormonun bulunmamasıdır. Yaşamın 3 evresinde sık görülür; yenidoğanlarda, ergenlikte ve orta yaşın üzerindeki erkeklerde. Ülkemizde her 3 erkekten birinde jinekomasti görülür. Bazı hastalarda ağrı ve acıya neden olsa da sağlığa bir zararı yoktur. Fakat genç ve yetişkin erkeklerde denize girme, spor yapma gibi fiziksel aktiviteler sırasında utanma, çekinme gibi rahatsız edici duygular meydana gelebilir. Birçok erkekte jinekomasti kendine güvensizlik, içine kapanıklık ve duruş bozukluklarına sebebiyet verebilir. Jinekomasti tek memede olabileceği gibi her iki memede de görülebilir. Jinekomastide sert ve sıkı dokular oluşur. Kendiliğinden gerileme veya iyileşme mümkün değildir. Günümüzde jinekomasti tedavi edilebilir bir rahatsızlıktır.

Jinekomasti 3 tip olarak sınıflandırılabilir:

• Glandüler tip jinekomasti: Glandüler tip jinekomastide kadın memesine benzer yapıdaki sertleşmiş, süt üretmeyen meme bezleri bulunur.
• Yağlı tip jinekomasti: Yağlı tip jinekomasti de yağ dokusu ağırlıktadır. Meme bezi dokusunda artış yoktur. Aşırı kilo alıp verme bu tip jinekomastiye neden olur. 
• Karışık tip jinekomasti: Karışık tip jinekomasti, glandüler ve yağ doku fazlalığının birlikte görüldüğü jinekomasti tipidir.

• Göğüslerde hassasiyet
• Göğüslerde ağrı ve acı
• Tek veya iki meme ucunda da akıntı
• İki göğüs arasındaki büyüklük farkı
• Meme ucunun altındaki yumru hissi
• Koltuk altı lenf düğümlerinde şişlik

Öncelikle uzman hekim tarafından meme dokusu, cinsel organ ve karın bölgesini içeren detaylı bir fiziksel muayene yapılır. Hekimin gerekli gördüğü durumlarda kan testleri, mamografi, Bilgisayarlı tomografi taramaları (CT), doku biyopsileri, manyetik rezonans görüntüleme (MRI) gibi yöntemlerden yararlanılarak jinekomasti teşhisi konulur. Bu konuda en önemli nokta jinekomastiyi meme karsinomudan ayırmaktır. Muayene ve tanı yöntemleri sayesinde meme kanseri ve meme apsesi gibi diğer rahatsızlıklarda kolaylıkla ayırt edilerek doğru tedavinin uygulanması sağlanır.

Jinekomasti genel olarak hormonal dengesizlik sonucu meydana gelir. Erkekte testeron hormonu azalır, östrojen hormonu gereğinden fazla artarsa jinekomasti görülür. Hormonal dengesizlikler dışında kullanılan ilaçlar, bitkisel ürünler veya çeşitli hastalıklarda jinekomasti oluşumuna neden olabilir.

Östrojen hormonu kadınlık hormonu olarak da bilinir. Kadınlarda göğüslerin gelişimi gibi birçok kadına ait fiziksel ve yapısal değişimi sağlamakla görevlidir. Erkekler de çok az miktarda östrojen hormonu üretilir. Erkeğin hayatının farklı dönemlerinde üretilen östrojen hormonu jinekomasti oluşumuna neden olabilir.

Bebeklerde jinekomasti: Annenin salgıladığı östrojen hormonu erkek bebeklerinin büyümüş göğüslerle doğmasına neden olur. Doğumdan 2-3 hafta sonra jinekomasti bebekte kaybolur.

Ergenlik döneminde jinekomasti: Ergenlik dönemindeki hormonal değişimler jinekomasti oluşumuna sebep olur. 6 ay ile 2 yıl içerisinde bir çok jinekomasti tedavi gerektirmeden yok olur.

Yetişkinlerde jinekomasti: 50-69 yaşları erkeklerde jinekomastinin en sık görüldüğü yaşlardır. Medikal veya cerrahi yöntemlerle tedavi edilebilir.

Birçok ilaç ve ilaç grubunun yanlış kullanımı ya da yan etkileri jinekomastiye sebep olabilir.

1. Sporcuların sıklıkla kullandığı anabolik steroidler ve androjenler
2. Östrojenler
3. Prostat büyümesi engelleyen anti-androjenler (flutamid, finasterid)
4. Bazı kalp ilaçları (Spironolakton, digoksin, amiodaron, ACE inhibitörleri kaptopril, enalapril, kalsiyum kanal blokerleri)
5. Mide ekşimesi ve ülser için kullanılan bazı ilaçlar (Metoklopramid, Ranitidin,simetidin ve proton pompası inhibitörleri)
6. Anksiyete ilaçları (Diazepam)
7. Mantar enfeksiyonları için kullanılan ilaçlar (ketokonazol)
8. Bakteriyel enfeksiyonlar için kullanılan ilaçlar (Metronidazole)
9. Kısırlık tedavisinde kullanılan ilaçlar (insan koryonik gonadotropin hormonu)
10. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun tedavisinde kullanılan ilaçlar (Amfetaminler)
11. Bazı Antidepresan ilaçları (trisiklik grubuna dahil olan ilaçlar)
12. Kemoterapötik ilaçlar (Alkali edici ajanlar, Metotreksat, Vinka alkoloidleri)
13. AIDS tedavisinde kullanılan antiretroviral ilaçlar
14. Bazı antibiyotikler (Etiyonamid, izoniyazid)
15. Sigara gibi madde kullanımı

Şampuan, sabun ve losyon gibi kozmetik ürünlerde bulunan bitkilerin içerdikleri östrojen miktarı jinekomastiye neden olabilir. Özellikle östrojen içerene Dong quai, çay ağacı yağı ve lavanta gibi bitkilerin kullanımına dikkat edilmeli ve düzenli maruziyetinden kaçınılmalıdır.

Bazı hastalıklar hormonal dengeyi bozarak jinekomastiye neden olabilir.

• Hipertroidizm: Hipertroidizm, tiroid hormonun fazla salgılanmasıdır. Meydana gelen hormonal dengesizlik jinekomasti oluşumuna neden olabilir.
• Böbrek yetersizliği: Jinekomasti böbrek yetersizliği olan hemodiyaliz hastalarında sıklıkla görülür.
• Tümörler: Testis, böbrek üstü ve hipofiz bezlerinde çeşitli sebeplerle tümör görülebilir. Bu tümörler testosteron ve östrojen hormonların üretim miktarını bozarak jinekomastiye neden olabilir. Tümörlerin jinekomasti oluşturabileceği gibi kemoterapi radyoterapi gibi tedavi yöntemleri de %15 oranında jinekomastiye neden olabilir.
• Hipoganadizm: Hipogonadizm, erkeklerde testis fonksiyonlarındaki yetersizlikle meydan gelen bir rahatsızlıktır. Klinefelter sendromu veya hipotalamik anormallikler sonucu oluşur. Bu hastalık testosteron hormonun azalmasına yol açar ve jinekomasti oluşumunu tetikler.
• Hermafroditizm: Hermafroditizm, bireyin hem dişi hem de erkek üreme organlarına sahip olması durumudur. Bu kişilerde ovaryan dokudan salgılanan östrojen jinekomastiye neden olur.
• Siroz: Siroz hastalarının %67’sinde jinekomasti görülür. Hastalarda böbrek üstü bezlerde artan androstenedionun östrojene dönüşmesi veya siroz tedavisinde kullanılan yüksek dozda spironolakton, jinekomasti meydana getirir.
• Açlık: İkinci Dünya Savaşı sonrasında esir kalan askerler üzerinde yapılan çalışmada uzun süreli açlığın, gonadotropin ve testosteron düzeylerinde azalmaya neden olurken, normal östrojen üretiminin devam etmesine bağlı jinekomasti gelişimi gözlenmiştir.
• Yaşlanma: Yaşlanma ile birlikte testislerdeki testosteron üretimi azalır. Bu sebepler jinekomastiye neden olabilir.
• Obezite: Dengesiz ve düzensiz beslenme sonucu obezite görülen erkeklerde, vücuttaki yağ oranı kontrolsüz artar. Yağ doku erkete testosteron östrojene geçiş yapabildiği aktif bir yerdir. Testosteron seviyesindeki bu azalma jinekomastiye neden olmaktadır.

Jinekomasti oluşumunun kaynağı araştırılarak tedavi planlanır. Kişinin hormonal bozukluğa bağlı bir jinekomasti gelişiminden  şüpheleniliyorsa, endokrinoloji uzmanı tarafında teşhis edilerek tedavi uygulanır. 

Özellikle ergenlik döneminde meydana gelen jinekomasti de Nydick sınıflandırması kullanılır. Bu sınıflandırmada meme başındaki kahverengi halkanın (aerola) altında bulunan glandüler doku diskinin büyüklüğü dikkate alınır. 

Çapı 4 cm’den küçük olan kişilerde herhangi müdahalede bulunmadan 3-6 ay sürecek periyodik muayeneler ile kontrol yapılır. 

Çapı 4-6 cm olan hastalarda medikal tedavi uygulanır. Uygulanan medikal tedaviler hastanın yaşına ve hormon düzeyine göre farklılık gösterir. 

Çapı 6 cm’den büyük olan ve uzun süre geçmeyen şikayetlerde ise hastaya cerrahi müdahale uygulamak gerekir. Jinekomasti ameliyatı en etkili ve kesin tedavi yöntemidir.

Ameliyat jinekomasti tipine göre planlanır. Meme bezinin yumuşak ve yağlı olduğu yağlı tip jinekomasti de liposuction (yağ alma) yeterli olabilir.

Sert ve büyük jinekomasti görülen hastalarda ise Mastektomi yapılır. Küçük kesiler uygulanarak meme bezi dokusu çıkarılan bir tekniktir. 

Cerrahi müdahaleler genel anestezi altında yapılsa da bazı durumlarda lokal anestezi de tercih edilebilir. Hasta ameliyattan sonra aynı gün taburcu olabilir. Ameliyat sonrası hastaların 2-3 hafta jinekomasti korsesi kullanması gerekir. Ameliyat sonrası hafif ağrılar olabilir. Ameliyat sonra 3 gün ağır aktivitelerden kaçınmak, kol ve omuzları aşırı hareket ettirmemek iyileşme sürecini hızlandırır. 3. günden sonra hasta günlük yaşamına ve işine geri dönebilir. 

Jinekomasti hormonal bir rahatsızlık olduğundan oluşumunu önlemek pek mümkün değildir. Fakat sigara kullanmayarak, sağlıklı beslenerek, doktor kontrolü dışında ilaç kullanmayarak jinekomasti riski azaltılabilir.