Lenfödem

Lenfödem, meme ameliyatını takiben erken dönemde olabildiği gibi aylar hatta yıllar sonra da ortaya çıkabilir. Kesin olmamakla beraber, en sık görüldüğü dönem ameliyat sonrası 18-24 aylar arasındadır.

Meme kanseri ameliyatı olup koltukaltı lenf bezleri alınan her kadında kolda lenfödem olmayabilir. Her 4 kadından birinde lenfödem görüldüğü tespit edilmiştir.

Lenfödemin önemli belirtisi, etkilenen tarafta bulunan kolda şişmedir. Şişme değişik boyutlarda olabilir. Bazen etkilenen kol diğer kolun bir kaç katı boyutlara ulaşırken, bazen iki kol arasındaki fark ancak ölçümle anlaşılacak kadar küçüktür.

Etkilenen kolda dolgunluk ve sertleşme hissi.

Kolda ağrı veya acı duyulması.

Elde ve parmaklarda şişme. (yüzüklerin parmağa küçük gelmesi şeklinde ortaya çıkar)

O taraf kolda güçsüzlük diğer belirtilerdir.

Lenfödemi önlemek:

• Lenf ödem riski taşıyan kolun temizliği ve cilt bakımına dikkat etmek gerekir. Cilt yıkandıktan sonra nazikçe kurulanmalıdır. Cildin esnekliğine özen gösterilmeli, yağsız kremler, vücut sütü veya losyonları ile cilt bakım yapılmalıdır.
• Aşırı sıcak havalarda kolun terlemesine ve mantar enfeksiyonuna karşı pudra kullanılmalıdır. Etkilenen kol uzun sure güneşe maruz kalmamalıdır, yüksek koruma faktörlü koruyucularla güneş yanığından ve hatta tüm yanıklardan özenle korunmalıdır.
• Etkilenen kol her türlü yaralanmadan, böcek ısırıklarından, kesik ve yanıklardan korunmalıdır. Mutfakta veya bahçede iş yaparken korunmak için mutlaka eldiven giyilmelidir.
• Tırnakları keserken deriyi kesmemeye dikkat edilmelidir. Şeytan tırnağı koparılmamalı, tırnaklar asla yenmemlidir.
• İstenmeyen tüyler traş makinesi yardımıyla alınmalı, jilet asla kullanılmamalı,
• Tekrar eden güçlü sert hareketler yapmamak gerekir: örneğin bir şeyi kazımak, sürterek temizlemek veya çekiştirmek-itiştirmek gibi.
• En ideal sporlar yüzme ve dalmadır. Her gün düzenli olarak lenfatik drenajı arttırıcı kol egzersizleri yapılmalıdır.
• Kan alınması ve ilaç enjeksiyonu için ve tansiyon ölçümü için daima daime diğer sağlıklı kol kullanılmalıdır.
• Eldiven veya el bileğini sıkacak benzer elastik boyunlu şeyler kullanılmamalıdır. Sütyen, çamaşır, diğer giysiler ve takılar sıkı olmamalıdır. Bu giysilerin ciltte oluşturduğu izler ve kızarıklıklar lenf dolaşımının engellendiği anlamına gelmektedir. Geniş omuz askısı ve gerekiyorsa askının cilde değdiği yere pamuk ped yerleştirilmesi önerilebilir.
• Diyet kısıtlamalarının lenfödeme bilinen bir etkisi yoktur. Eğer aşırı kilo yoksa düzenli beslenilmeli, aşırı tuz kullanılmamalı ama tuz asla kesilmemeli ve bol su içilmelidir. Aşırı kilolardan kaçınılmalı, kilo fazlası varsa uzman tarafından hazırlanmış bir diyet programı uygulanmalıdır.
• Gece uyurken etkilenmiş kolun üzerine yatmamaya özen gösterilmelidir. El çantası ve diğer ağır eşyaların sağlam kol ile taşınması gerekir.
• Mümkün olan her fırsatta kol yüksekte kalmalı. Oturma sırasında kol yastıkla desteklenebilir.
• Kola aşırı soğuk veya sıcak uygulamalardan kaçınmak gerekir: ısıtıcı torbalar veya kola buz tatbiki yapılmamalıdır.
• Tüm el kol çizik veya küçük kesik ve yaralanmalarında mutlaka bölgenin sabunlu suyla yıkanması ardından antibakteriyel pomadlar ile pansuman yapılması gerekir.
• Parmakların iğne batması ve diğer delici kesici aletlerin yaralamasına karşı korunması gerekir. Örneğin dikiş dikerken mutlaka yüksük kullanılması gerekir.

Etkilenen kolda en ufak enfeksiyon belirtisi ortya çıktığında örneğin kızarıklık, ağrı, ısı, şişme veya ateş hemen doktora başvurmak gerekir.

Uçak yolculuğu sırasında basınç düşmesi nedeniyle kol çorabı ve kompresyon bandajı mutlaka kullanılmalıdır. Eğer kolda şişlik varsa daha iyi bir basınç için hem çorap hem bandaj beraber kullanılabilirler.

Lenfödem tedavisi:

• Egzersiz kolun esnekliğini ve gücünü geri kazanmasını ve dolaşımın düzelmesini sağlar. Egzersiz programı fizik tedavi hekimi veya bu konuda deneyimli fizyoterapist tarafından verilmeli ve takip edilmelidir.
• Bandaj baskılı bir kolluk veya elastik bandaj yapılması sıvının kolda göllenmesini engeller.
• Kol pompası kola pompa uygulanması lenfatik akımı arttırıp kolda sıvı birikmesini ve ödemi engeller.
• Diyet dengeli beslenme ve kilo kontrolü tedavinin önemli bir bölümünü oluşturur.
• Kolun yüksekte tutulması: kolun mümkün olan zamanlarda kalp hizasına veya üstüne kaldırılması yer çekimi sayesinde kolun şişmesini azaltacaktır.
• Lenfödeme sebep olan etkenleri tamamen ortadan kaldırmak bugün için mümkün değildir.

Cerrahi olmayan tedavide (fizyoterapi) asıl amaç lenfödemin gelişmesini engellemek ve ortaya çıkmış olgularda da şişliğin daha fazla artmasının önüne geçebilmektir. Bu tedavi ile hastanın kolundaki rahatsızlık hissinin azaltılması, kolun hareketlerinin iyileştirilmesi hedeflernir.

Cerrahi tedaviler
Günümüzde birçok cerrahi teknik lenfödem tedavisinde denenmiştir. Tam olarak iyileşme bu tedavi yöntemleriyle mümkün olmamıştır. Cerrahi yaklaşımların komplikasyonları deriyle ilgili (kutanöz) lenfatiklerin zarar görmesi, cilt dokusunun ölmesi (nekrozu), yaralaşmalar (ülserasyon), fistül formasyonu, duyu kaybı, nakledilen derinin ölmesi (greft nekrozu), ülserasyon ve derinin dışarıya doğru kalınlaşması (ekzofitik keratoz) gibi. Bu yan etkiler lenfödemi dahada arttırır. Bu nedenle cerrahi yöntem genellikle tercih edilmemektedir.

Lenfödem belirtilerinin bilinmesi, takip edilmesi ve erken dönemde farkedilmnesi iyileşmeyi kolaylaştırmakta, tedaviyi etkin kılmaktadır.