Kurdeşen: Nedir, Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi

Kurdeşen, çeşitli nedenlere bağlı olarak ya da altta yatan bir sebep olmadan ortaya çıkabilen, cilt yüzeyinde kaşıntı ve kızarıklığa yol açan kabartılar ile karakterize bir reaksiyondur. Toplumun %20’si hayat boyu, en az bir atak şeklinde bu durumla karşılaşabilir. Bu kaşıntı ve kabartılar birkaç milimetre ile birkaç santimetre arasında herhangi bir boyutta olabilir. Ani olarak ortaya çıkar ve hızlı şekilde  söner. Kurdeşenin kronikleşmesi ve klasik tedavilere dirençli olması halinde ise ileri araştırmalara ve daha ileri tedavilere ihtiyaç duyulabilir.

Ürtiker; bebeklikten ileri yaşa kadar her yaşta görülebilir. Çocukluk döneminde sık geçirilen enfeksiyon hastalıkları esnasında, bağırsak parazitlerinin varlığında, çeşitli ilaçların kullanımına bağlı olarak, özellikle atopik (allerjik zemin) çocuklarda kurdeşen gelişebilir. Şiddetli şekilde görülen, anjiyoödem (şişlik) ile birlikte seyreden ürtikerlerde mutlaka sağlık kuruluşlarına başvurulmalıdır.

Yetişkinlerde ürtiker, bazen tek başına bazense anjiyoödem ile bir arada görülebilir ve oldukça yaygındır. Kadınlarda erkeklere oranla 2 kat daha sık görülür. Toplumun yaklaşık %20’sinin yaşamının herhangi bir döneminde karşılaştığı bir durumdur. Bunların çok büyük bir kısmı ise akut ürtikerdir ve klasik antihistaminik tedavisiyle gerilemektedir. Alerji testleri ile ürtikeri tetikleyen ajanlar tespit edilerek bunlardan uzak kalmaya çalışmak, yetişkinlerde ürtiker sorununun azaltılmasında etkili olabilir.

Ani şekilde gelişen ve bir anda kaşıntıya ve kabartılara yol açan ürtiker, doğrudan fark edilebilecek semptomlara yol açar. En yaygın görülen ürtiker belirtileri arasında ise şunlar yer alır:

• Hafif veya şiddetli kaşıntı/yanma/batma
• Deride farklı boyutlarda olabilen (<1 cm den >8 cm’ye kadar) kabartılar
• Ciltte kızarıklık 
• Anjiyoödem (şişlik)

Anjiyoödem adı verilen şişlikler kurdeşenle birlikte görülebilir. Bunlar ürtikerden farklı olarak cildin daha derin katmanlarında ortaya çıkan reaksiyonlardır. Akut ürtikerde bu semptomlar genellikle birkaç saat içerisinde ortadan kaybolur. Bazı durumlarda ise birkaç gün kadar devam edebilir. Kronik ürtikerde ise çeşitli dönemlerde alevlenebilir ve yıllarca devam edebilir.

Ürtiker, vücudun çeşitli sebeplerle cilt altında histamin ve bazı diğer kimyasalları üretmesi sonucunda ortaya çıkar. Üretilen bu maddeler deri altında sıvı birikimine yol açarak kabartıları oluşturur. Reaksiyonun şiddeti kişiden kişiye değişkenlik gösterir. Ürtiker sıklıkla alerjik bir reaksiyon olarak bilinmesine rağmen aslında alerji ürtikerin sık bir sebebi değildir. Genelde idiyopatik (sebebi bilinmeyen) olmasına rağmen; enfeksiyonlar, ilaçlar ve nadiren de yiyecekler tetikleyici olabilir. Kurdeşene neden olabilen bazı etkenler şunlardır:

• Enfeksiyon hastalıklar
• Tüketilen bazı besinler (Özellikle yer fıstığı, kabuklu deniz ürünleri, kuru yemişler, kereviz, yumurta, çilek, süt-süt ürünleri gibi besinler)
• Antibiyotikler, antiinflamatuar ilaçlar ve kullanılan bazı diğer ilaçlar
• Yüksek ateş
• Aşırı sıcak bir ortamda bulunmak ve ortam sıcaklığındaki ani değişimler
• Polenler
• Hayvan tüyleri ve salgıları
• Ev tozu ve akarlar
• Lateks
• Böcek atıkları ve böcek sokması
• Krem, parfüm, temizlik maddesi gibi bazı kimyasallar
• Yoğun egzersizler
• Su, gözyaşı, ter gibi sıvılarla temas
• Güneş ışınları
• Bağırsak parazitleri
• Tiroid hastalığı veya sistemik lupus eritematozus gibi otoimmün hastalıklar

Ürtiker sorunu yaşayan hastaların önemli bir kısmında tetikleyici neden tam olarak belirlenemez. Böcek sokması veya alışılmadık bir besinin, ilacın kullanılması gibi durumlar haricinde ortaya çıkan kurdeşenlerde birçok farklı neden söz konusu olabilir. Alerji testleri de sınırlı sayıda alerjene yönelik bir tarama imkanı sunduğundan ürtiker nedeni tam olarak belirlenemeyebilir. Fakat vücudun verdiği bir otoimmün yanıt olarak geliştiği bilinen kurdeşende etken ne olursa olsun tedavi protokolü genel hatlarıyla benzerdir.

Ürtiker, hastalığı etkilediği süreye göre iki farklı alt türe sahiptir. Bunlardan ilki olan akut ürtiker, 6 haftadan kısa süren, saatler içerisinde iz bırakmaksızın gerileyen ve yenileri çıkabilen, irili ufaklı kabartılarla bulgu veren bir durumdur. Kronik ürtiker ise 6 haftadan daha uzun süre devam eden, çeşitli dönemlerde hafifleyip alevlenebilen kurdeşen türüdür. Bu tür kurdeşenler kendiliğinden (kronik spontan ürtiker) veya belirli bir tetikleyici (sıcak, soğuk, deriye sürtünme, egzersiz vb) ile etkileşimin ardından (kronik uyarılabilir ürtiker) gelişebilir. Örneğin soğukla tetikleniyorsa; soğuk ürtikeri, egzersiz ve vücut ısısında artışla tetikleniyorsa kolinerjik ürtiker adını alıyor. Bunlar tamamen birbirinden ayrı değildir. Bu ürtiker tipleri aynı hastada bir arada bulunabilir. Fiziksel etkenlere göre kronik ürtiker türleri ise şu şekildedir:

Cildin iğne, kalem ucu, tırnak ucu gibi sivri bir cisimle çizilmesinin ardından gelişen çizgisel kabarıklıklar şeklinde görülen ürtiker türüdür. Akşam saatlerinde şikayetler artar. Lezyonlar 1 saat içerisinde kaybolur. Sistemik bir hastalık, atopi (alerjik yapı), yiyecek alerjisi gibi faktörler ile ilişkisi yoktur. 

Vücutta herhangi bir bölgeye baskı yapılmasının ardından genellikle kaşıntılı, ağrılı kabarıklıklarla ortaya çıkan ürtiker türüdür. Yaşam kalitesini oldukça fazla etkiler ve tedaviye dirençlidir. Basınç uygulanmasının ardından yarım saat ile 12 saat aralığında bir süre geçtikten sonra ortaya çıkar. Bel bölgesinde sıkı kıyafetleri giyilmesi sonrası, sıkı boğumlu çorapların giyilmesi sonrası bileklerde, el ile yapılan işler sonrası, sıkı ayakkabılar ve yürüyüş, tırmanış gibi egzersizler sonrası ayak tabanında, ağır bir sırt çantasının kullanılması gibi durumlarda gelişebilir. 

Sıcak su ile banyo yapmak, sıcak içecekler, baharatlı ve sıcak gıdalar tüketmek, heyecan, stres gibi etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan ürtikerlerdir. Genel olarak vücut ısısındaki artışa bağlı olarak gelişir.

Soğuk ürtiker ve sıcak ürtiker şeklinde adlandırılan ürtiker türleri, farklı ısıdaki maddelere temasın ardından gelişir. Soğuk su, buz, soğuk hava gibi etkenlere bağlı olarak gelişen tür soğuk kontakt ürtiker, sıcak su, güneş ışığı ya da cisimlerle temasın ardından gelişen ürtikerler ise sıcak kontakt ürtiker olarak adlandırılır.

Sıcaklığı fark etmeksizin su ile temasın ardından gelişen kurdeşen türüdür. Suyun yanı sıra göz yaşı, ter gibi sıvılarla temas durumunda da akuajenik ürtiker tablosu gelişebilir.

Özellikle yoğun tempoya sahip egzersizlere bağlı olarak gelişen ürtiker türüdür. Belirtiler egzersiz sırasında veya egzersizlerden bir süre sonra ortaya çıkabilir.

Titreşime bağlı olarak gelişen ürtiker türüdür. Titreşim (vibrasyon) oluşturan mikser, mutfak robotu gibi cihazların kullanımı veya bisiklete binme gibi aktiviteler sonucunda ortaya çıkabilir.

Belirli dalga boyuna sahip güneş ışınlarına maruz kalmanın sonucunda tetiklenen kurdeşen türüdür. Güneş ürtikeri olarak da adlandırılır.

Kurdeşen belirtileri birçok cilt hastalığı veya ciltte semptomlara yol açabilen farklı hastalık türleri ile karıştırılabilir niteliktedir. Bu nedenle kurdeşen nasıl geçer sorusunun yanıtına geçmeden önce bu durumun ürtiker olduğundan emin olunmalıdır. En etkili yol hekime başvurmak ve fiziksel muayeneden geçmektir. Ara sıra ürtiker sorunu yaşayan bireyler yaşadıkları kızarıklık ve kaşıntıların kurdeşen olduğunu kolaylıkla algılayabilir. Kronik ürtiker hastaları hekimleri tarafından reçetelendirilmiş olan, alerji ilacı olarak bilinen antihistaminik ilaçlardan yararlanabilir. Hekim önerisi olmaksızın ilaç kullanımından kesinlikle kaçınılmalıdır. Bununla birlikte akut ürtikerlerde herhangi bir kimyasalla veya alerjen maddeyle temas söz konusuysa temas bırakılmalıdır. Belirtilerin birkaç gün içerisinde iyileşmemesi halinde hekime danışılması gerekir. Fakat dilde, dudaklarda şişme (anjiyödem) halinde veya ürtikerin giderek şiddetlenmesi, nefes darlığı, bilinç bulanıklığı gibi belirtilerin ortaya çıkması halinde iyileşme beklenmeksizin derhal hastanelerin acil servislerine başvurulmalıdır.

Hastanın ürtikerinin sebebi eğer bilinen sebeplerden biriyse alerjisi olduğunu bildiği etkenle temastan kaçınarak kurdeşeni büyük ölçüde engelleyebilir. Bu açıdan ürtiker sorunu yaşayan bireylerde uygun zamanda alerji testlerinin yapılması fayda sağlayabilir. Besin alerjilerinden kaynaklı ürtikerlerde bu besinin tüketiminden kaçınılmalıdır. Anne sütü ile beslenen bebeklerde görülen kurdeşen, annenin tükettiği besinler ve kullandığı ilaçlardan da tetiklenebilir. Bu nedenle anne de hekim önerileri doğrultusunda hareket ederek beslenmesine dikkat etmelidir. Kurdeşenin önlenmesinde en etkili yol olan alerjenden kaçınma özellikle nedeni bilinmeyen ürtikerlerde mümkün değildir. Bu gibi durumlarda hekim tarafından reçetelendirilmiş olan ilaçların semptomların hissedilmesinin ardından kullanımı, kurdeşenin şiddetlenmesini önlemede etkili olacaktır.

Kurdeşen belirtileri yaşayan hastalar öncelikle hastanelerin dermatoloji kliniklerine başvurmalıdır. Dermatolog tarafından yapılacak olan fiziksel muayenenin ardından yaşanan semptomların ürtikere bağlı olup olmadığı kesin olarak belirlenebilir. Bunun yanı sıra bazı kan testlerine başvurulması gerekebilir. 24 saatten uzun süren döküntülerin varlığında altta yatan bazı hastalıkların araştırılması gerekir. Alerji ve alerjiye neden olan etkenin araştırılmasından önce bu tür hastalık olasılıklarının ekarte edilmesi gerekir. 

Ürtikerin birçok tedavisi olmakla birlikte günümüzde kesin bir tedaviden bahsetmek mümkün değil. Ürtiker tedavisi, antibiyotik sonrası iyileşen enfeksiyonlar gibi değil, tansiyon ve şeker hastalığında  olduğu gibi hastalık devam ettiği sürece devam etmelidir. İlk basamak tedavide hemen her zaman antihistaminik ilaçlar yer alır. Sedatif olmayan antihistaminik ilaçların kullanılması ile ürtiker olgularının büyük bir kısmında iyileşme elde edilebilir. 2-4 hafta içerisinde iyileşmeyen hastalarda ilaç dozu hekim kontrolünde arttırılabilir. Maksimum doz sedatif olmayan antihistaminik ilaç kullanımına rağmen iyileşmeyen hastalarda deri altına enjeksiyon (iğne) şeklinde ilaç ile tedavi yoluna başvurulabilir. Bu enjeksiyon ayda bir kez yapılır. Tedavi alan hastalar hekimin önerdiği şekilde düzenli olarak takip edilmeli, sağlık kontrolleri sürekli olarak yapılarak tedavinin etkinliği araştırılmalıdır. Böcek sokması alerjisi, ilaç alerjileri gibi durumlar bir kez tespit edilmesi halinde hastaya iyi bir şekilde açıklanmalı ve hastanın önlem alması sağlanmalıdır. Bir ilaca karşı alerjisi bulunan hasta bunu tüm muayenelerinde ve hastane başvurularında mutlaka belirtmelidir. Ayrıca bu bireylerde alerjenle temasın ardından anafilaksi olarak adlandırılan ciddi alerjik şokların gelişme ihtimali yüksek olduğundan vakit kaybedilmeksizin sağlık kuruluşlarına başvurmak oldukça önemlidir.

Eğer siz de kurdeşen ile mücadele ediyorsanız veya kurdeşen olabileceğini düşündüğünüz semptomlar yaşıyorsanız bir dermatoloji uzmanına başvurarak muayeneden geçebilirsiniz. Hekiminizin önerileri doğrultusunda gereken önlemleri alarak yaşadığınız şikayetleri önleyebilir, sağlığınızı koruyabilirsiniz.