Kızamık Nedir? Kızamık Belirtileri Nelerdir?

Kızamık, dünya genelinde özellikle çocukluk çağında görülen ve bulaşıcılığı oldukça yüksek olan ciddi bir viral hastalıktır. Aşıyla önlenebilen hastalıklar arasında yer alsa da, son yıllarda aşılanma oranlarının düşmesiyle birlikte kızamık vakalarında yeniden artış gözlenmektedir. Kızamık, yalnızca ciltte döküntülerle sınırlı kalmayan; solunum yollarını etkileyen, bağışıklık sistemini baskılayan ve ciddi komplikasyonlara yol açabilen sistemik bir enfeksiyondur. Genellikle yüksek ateş, kuru öksürük, gözlerde kızarıklık ve tipik cilt döküntüleriyle kendini gösterir. Özellikle küçük çocuklarda, hamilelerde ve bağışıklığı zayıf bireylerde hayati risk taşıyabilecek bu hastalık, korunma ve erken müdahale açısından toplum sağlığı için büyük önem taşır. Bu kapsamlı yazıda, kızamığın tanımından bulaşma yollarına, belirtilerinden tedavi süreçlerine kadar merak edilen tüm yönlerini detaylı biçimde ele alacağız.

Kızamık Nedir?

Kızamık, tıp literatüründe morbilli virüsü olarak bilinen RNA yapılı bir virüsün yol açtığı, oldukça bulaşıcı ve sistemik seyreden viral bir enfeksiyon hastalığıdır. Hastalık, sadece insanları etkiler; yani zoonotik değildir, hayvanlardan bulaşmaz. Kızamık, damlacık yoluyla bulaşan hastalıklar arasında en yüksek bulaş oranına sahip olanlardan biridir. Virüs; öksürük, hapşırık veya konuşma sırasında havaya yayılan damlacıklar yoluyla sağlıklı bireylerin solunum sistemine geçerek yayılım gösterir.

Özellikle bağışıklık sistemi henüz tam gelişmemiş olan çocuklarda, kızamık ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Kızamık virüsü, üst solunum yollarını enfekte ettikten sonra hızla kana geçer ve tüm vücuda yayılır. Bu da hastalığın sadece ciltteki döküntülerle değil, aynı zamanda ateş, boğaz ağrısı, göz kızarıklığı, halsizlik ve organ tutulumu gibi belirtilerle seyretmesine yol açar. Aşılama yapılmadığı takdirde bir kişinin kızamığa yakalanma riski, virüsle temas ettiğinde %90’a kadar çıkabilir. Bu nedenle kızamık, önlenebilir olmasına rağmen hala önemli bir halk sağlığı sorunu olarak değerlendirilir.

Kızamık, aşı öncesi dönemde dünya genelinde yılda milyonlarca çocuğun ölümüne neden oluyordu. 1963 yılında kızamık aşısının geliştirilmesiyle bu oran ciddi ölçüde azaldı. Ancak günümüzde aşı karşıtlığı, savaşlar, göçler ve sağlık hizmetlerine erişim sorunları gibi nedenlerle aşılanmayan bireyler arasında kızamık vakaları tekrar artış göstermektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün ısrarla vurguladığı üzere, kızamık ancak toplum bağışıklığı sağlandığında kontrol altına alınabilir.

Kızamık Belirtileri Nelerdir?

Kızamık belirtileri genellikle virüs bulaştıktan 10 ila 14 gün sonra ortaya çıkar. İlk belirtiler çoğunlukla soğuk algınlığına benzer. Bu nedenle hastalığın başında tanı koymak zor olabilir. Belirtiler hastalığın evresine göre değişiklik gösterir. Kızamık genellikle üç evrede seyreder:

• Yüksek ateş: Genellikle 39°C ile 40.5°C arasında değişen ateş ilk belirtidir ve birkaç gün boyunca devam eder.
• Kuru öksürük: Solunum yollarını tahriş eden virüs, karakteristik olarak kuru ve boğucu bir öksürüğe neden olur.
• Burun akıntısı ve tıkanıklık: Grip benzeri burun belirtileri yaygındır.
• Konjonktivit (göz kızarıklığı): Gözlerde yanma, kızarıklık, yaşarma ve ışığa hassasiyet görülür.
• Koplik lekeleri: Ağız içinde, yanakların iç yüzeyinde tuz serpilmiş gibi görünen beyazımsı lekeler kızamığa özgüdür ve tanıda yardımcı olur.

Kızamığın en ayırt edici özelliği, hastalığın 3. veya 4. gününde ortaya çıkan makülopapüler döküntülerdir. Bu döküntüler şu şekilde sıralanabilir:

• Önce kulak arkası, yüz ve boyunda başlar.
• Ardından gövdeye, kollara ve bacaklara yayılır.
• Döküntüler birleşerek büyük kızarıklık plakları oluşturabilir.
• Genellikle 5-6 gün sürer ve solarken yerini kahverengimsi lekelenmelere bırakabilir.

İyileşme dönemi aşağıdaki süreçte başlar:

• Ateş düşmeye başlar, döküntüler solar.
• Balgamlı öksürük devam edebilir.
• Halsizlik ve iştahsızlık bir süre daha sürebilir.

Kızamık Nasıl Bulaşır?

Kızamık virüsü havada asılı kalan damlacıklar yoluyla solunum sistemi üzerinden vücuda girer. Öksürük, hapşırık ve yakın temas en yaygın bulaş yollarıdır. Kızamık virüsü; bir yüzeyde birkaç saat canlı kalabilir, bu da dolaylı yolla bulaşma riskini artırır. Hastalığın bulaşıcılığı, döküntüler ortaya çıkmadan önce başlar ve döküntülerin başlamasından sonraki 4 güne kadar devam eder. Dolayısıyla kişi henüz hasta olduğunu fark etmeden çevresine hastalığı bulaştırabilir. Bu da toplumsal bulaşı hızlandıran bir faktördür.

Özellikle kalabalık ortamlarda, okullarda, toplu taşıma araçlarında ve yurt gibi ortak yaşam alanlarında hastalığın yayılma riski yüksektir. Aşılanmamış bireylerin kızamıklı biriyle temas sonrası hastalanma ihtimali oldukça yüksektir.

Kızamık Teşhisi Nasıl Yapılır?

Kızamık teşhisi genellikle klinik bulgularla konur. Yani belirti ve fiziksel muayene bulguları çoğu zaman tanı için yeterlidir. Ancak kesin tanı koymak için laboratuvar testleri de yapılabilir:

• Kanda IgM antikor testi: En sık kullanılan laboratuvar testidir. Kızamık virüsüne karşı oluşan özgül antikorların varlığını gösterir.
• PCR testi: Kızamık virüsünün genetik materyalini tespit eder. Daha kesin ve hızlı tanı sağlar.
• Ağız içi muayene: Koplik lekeleri kızamığın erken ve özgül bir belirtisi olduğundan tanıya yardımcı olur.

Kızamık Nasıl Geçer?

Kızamık için spesifik bir tedavi bulunmamaktadır. Tedavi, belirtileri hafifletmeye ve komplikasyonları önlemeye yöneliktir. Temel yaklaşımlar şunlardır:

• Ateş düşürücüler: Parasetamol veya ibuprofen gibi ilaçlarla ateş kontrolü sağlanır.
• Bol sıvı alımı: Vücudun enfeksiyonla savaşabilmesi için sıvı desteği önemlidir.
• Yatak istirahati: En az 5-7 gün süresince tam dinlenme önerilir.
• Göz semptomları için gözlük veya karanlık ortam: Işığa hassasiyet yaşayan kişiler için gözlük takmak veya loş ortam sağlamak rahatlatıcı olabilir.
• Komplikasyonlara karşı antibiyotikler: Orta kulak iltihabı, zatürre gibi ikincil bakteriyel enfeksiyon gelişirse doktor kontrolünde antibiyotik başlanabilir.
• A vitamini takviyesi: Dünya Sağlık Örgütü, özellikle yetersiz beslenen çocuklarda iyileşmeyi hızlandırmak ve komplikasyonları önlemek için A vitamini kullanımını önermektedir.

Kızamık Aşısı Ne Zaman Yapılır?

Kızamık, MMR aşısı (Kızamık – Kabakulak – Kızamıkçık) ile önlenebilir. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nın aşılama takvimine göre 1. doz bebek 12 aylık olduğunda uygulanır. 2. doz ise 4-6 yaş arası yapılır. Ayrıca, kızamık riski taşıyan bir kişi (örneğin aşısız birey) enfekte kişiyle temas ettikten sonra 72 saat içinde aşı yapılırsa, hastalık gelişimi engellenebilir veya hafif atlatılır. Aşının etkinliği, her iki dozun da uygulanmasıyla %97’ye kadar çıkar.

Kızamık Tedavisi

Kızamık tedavisi, spesifik bir ilaçtan ziyade destekleyici yaklaşımlar üzerinden yürütülür. Bu süreçte hastanın bağışıklık sistemi virüsü etkisiz hale getirmeye çalışırken, hekimin rolü bu sistemi desteklemek, belirtileri hafifletmek ve komplikasyonları önlemektir. Evde bakımın temel kuralları:

• Temiz, iyi havalandırılmış bir ortamda istirahat
• Ateşin takip edilmesi
• Döküntülerin kaşınmaması ve cilt hijyenine dikkat edilmesi
• İştahsızlık döneminde vitamin ve mineral açısından zengin besinlerle desteklenme
• Aile üyelerinin de bağışıklık durumlarının kontrol edilmesi

Kızamık, tedavi edilmediği durumlarda veya bağışıklığı zayıf kişilerde ensefalit, zatürre, körlük, orta kulak iltihabı ve ishal gibi komplikasyonlara neden olabilir. Bu nedenle, özellikle küçük çocuklar ve bağışıklık sistemi baskılanmış bireylerde hastalık daha yakından takip edilmelidir.