Kompartman Sendromu Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Kompartman sendromu, kasların, sinirlerin ve damarların bulunduğu kapalı fasya bölmeleri içinde basıncın normalin üzerine çıkmasıyla ortaya çıkan, hızlı ilerleyen ve acil müdahale gerektiren ciddi bir klinik tablodur. Normalde kas grupları, onları saran fasya dokusu sayesinde belli bir basınç altında çalışır. Ancak travma, kırık, cerrahi girişim, yanık ya da sıkı alçı gibi nedenlerle bu basınç arttığında dokulara kan akışı azalır. Bu durum birkaç saat içinde geri dönüşü olmayan kas ve sinir hasarına, hatta uzuv kaybına kadar ilerleyebilir. Hastalık çoğunlukla travma sonrası gelişse de yoğun egzersiz yapan sporcularda kronik formda da görülebilir. En sık bacak ve ön kolda ortaya çıkarak şiddetli ağrı, gerginlik ve duyu kaybı ile kendini belli eder. Özellikle akut tip kompartman sendromu, ortopedik aciller arasında en kritik durumlardan biridir. Erken tanı ve zamanında fasiyotomi yapılmadığında kas nekrozu, kalıcı sakatlık ve böbrek yetmezliği gibi komplikasyonlar kaçınılmaz hale gelir.

Kompartman Sendromu Nedir?

Kompartman sendromu, kas gruplarının bulunduğu kapalı fasya bölmeleri içinde basıncın anormal şekilde artması sonucu ortaya çıkan, acil tedavi gerektiren bir durumdur. Normalde kaslar, sinirler ve damarlar bu bölmelerin içinde rahatça çalışır. Ancak travma, kanama, ödem veya dolaşım bozukluğu nedeniyle basınç yükseldiğinde, dokuya giden kan akımı azalır. Bu da kaslarda ve sinirlerde geri dönüşsüz hasara yol açabilir. Tedavi edilmediğinde 4 - 6 saat içinde kalıcı doku ölümü başlayabilir. Bu nedenle kompartman sendromu, ortopedik aciller içinde en kritik tablolardan biridir ve en kısa sürede tanınarak cerrahi müdahale yapılması gerekir.

Kompartman Sendromu Türleri Nelerdir?

Kompartman sendromu, basınç artışının hızına, süresine ve oluş nedenine göre farklı türlerde görülebilir. En kritik olan formu akut tiptir çünkü birkaç saat içinde kas ve sinir dokusunda kalıcı hasar bırakabilir. Kronik form ise daha yavaş ilerler ve genellikle sporcularda egzersiz sırasında ortaya çıkar. Ayrıca cerrahi girişimlerden sonra ya da travmatik olmayan nedenlerle de gelişebilen alt tipleri vardır. Bu nedenle hastalığın türünü doğru ayırt etmek, tedavi planı ve aciliyet açısından hayati önem taşır.

Kompartman sendromu türleri şu şekilde sıralanabilir:

• Akut kompartman sendromu: Travma, kırık veya damar yaralanması sonrası hızla gelişir, acil cerrahi gerektirir.
• Kronik kompartman sendromu: Daha çok sporcularda tekrarlayan egzersizler sırasında ortaya çıkar, dinlenince kaybolur.
• Travmatik olmayan tip: Yanık, sıkı bandaj veya uzun süreli bası gibi dış faktörlerle gelişir.
• Postoperatif tip: Cerrahi işlemler sonrasında nadiren görülebilen formdur.

Kompartman Sendromunun Nedenleri Nelerdir?

Kompartman sendromunun temelinde, kapalı bir kas bölmesinde basıncın anormal şekilde artması ve bunun sonucunda dolaşımın bozulması vardır. Normalde kasları ve sinirleri çevreleyen fasya dokusu oldukça serttir ve kolayca esnemez. Ancak bu bölmede kanama, ödem ya da dıştan gelen bası olduğunda içerideki basınç hızla yükselir. Basınç arttıkça damarlardan dokuya oksijen geçişi engellenir ve kas hücreleri beslenemez hale gelir. Sonuçta iskemi, hücre ölümü ve sinir hasarı gelişir. Bu süreç özellikle travmalardan sonra hızla ilerlediği için, nedenin doğru tanınması ve acil müdahale hayati önem taşır.

Kompartman sendromunun en sık nedenleri şöyledir:

• Travma ve kırıklar: Özellikle uzun kemik kırıkları (tibia, radius gibi) en yaygın nedendir.
• Eziklenme yaralanmaları: Trafik kazaları, enkaz altında kalma, spor yaralanmaları gibi kasların ezildiği durumlar.
• Cerrahi girişimler ve damar yaralanmaları: Ameliyat sonrası kanama veya damar tıkanıklığı sonucu basınç artışı.
• Sıkı alçı veya bandaj: Dıştan uygulanan bası, dolaşımı bozarak basıncı yükseltir.
• Yanıklar: Cildin esnekliğini kaybetmesi, kas bölmesini sıkıştırarak basınç artışına neden olur.

Kompartman Sendromunun Belirtileri Nelerdir?

Özellikle akut tipte çok hızlı ilerleyen ve acil müdahale gerektiren bir tablodur. Belirtiler genellikle travmadan sonraki birkaç saat içinde ortaya çıkar ve basınç arttıkça şiddetlenir. En belirgin semptom, giderek kötüleşen şiddetli ağrıdır. Bu ağrı, verilen ağrı kesicilere yanıt vermez ve özellikle kasların gerildiği hareketlerde daha da artar. İlerleyen süreçte duyu kaybı, kas zayıflığı ve dolaşım bozukluğu bulguları tabloya eklenir. Eğer erken tanınmaz ve tedavi edilmezse, kas ve sinirlerde kalıcı hasar gelişebilir. Bu nedenle belirtilerin iyi bilinmesi, tanı ve tedavi sürecinde büyük önem taşır.

Kompartman sendromunun başlıca belirtileri şöyle sıralanabilir:

• Şiddetli ve sürekli ağrı: En önemli belirtidir, ağrı kesicilere yanıt vermez ve giderek artar.
• Hassasiyet ve gerginlik: Etkilenen bölgede sertlik ve gerginlik hissi olur.
• Parestezi (uyuşma-karıncalanma): Sinir basısına bağlı olarak duyu bozuklukları gelişir.
• Kas güçsüzlüğü: Hareketlerde zorlanma ve ilerleyen dönemde felç benzeri durum.
• Solukluk ve dolaşım bozukluğu: Deri soluk, soğuk ve nabızlar zayıf olabilir.
• Ağrılı pasif germe: Kas grubunun pasif olarak gerilmesi şiddetli ağrıya yol açar, tanıda çok değerlidir.

Kompartman Sendromunun Neden Olabileceği Komplikasyonlar Nelerdir?

Kompartman sendromu zamanında tedavi edilmezse ciddi ve kalıcı komplikasyonlara yol açabilir. Kaslarda ve sinirlerde gelişen oksijen yetersizliği, geri dönüşsüz doku hasarına neden olur. Bu durum sadece ilgili uzvun işlevini bozmakla kalmaz, aynı zamanda yaşamı tehdit eden sistemik sorunlara da yol açabilir. Özellikle akut tipte komplikasyonların gelişimi çok hızlıdır ve birkaç saat içinde tablo ağırlaşabilir.

Başlıca komplikasyonlar şu şekildedir:

• Kas nekrozu ve kontraktür: Kalıcı kas ölümü ve Volkmann kontraktürü gelişebilir.
• Sinir hasarı: İlgili sinirlerde duyu kaybı ve hareket kaybı kalıcı hale gelebilir.
• Böbrek yetmezliği: Kas yıkımı sonucu gelişen rabdomiyoliz, böbrekleri bozabilir.
• Enfeksiyon ve sepsis: Nekrotik dokular enfeksiyona yatkındır, sepsis gelişebilir.
• Ampütasyon: Tedavi edilmeyen vakalarda uzvun kaybına kadar giden sonuçlar olabilir.

Kompartman Sendromu Önlenebilir Mi?

Kompartman sendromunun tamamen önlenmesi her zaman mümkün olmasa da riskin azaltılması için bazı önlemler alınabilir. En önemli nokta, risk faktörlerinin biliniyor olması ve olası vakalarda erken müdahaledir. Özellikle kırık, ezilme yaralanmaları ya da cerrahi sonrası hastaların dikkatle takip edilmesi gerekir. Ayrıca alçı ve bandaj uygulamalarında çok sıkı sarmaktan kaçınılmalı, dolaşımı kısıtlayacak basılardan uzak durulmalıdır.

Kompartman Sendromu En Sık Nerede Görülür?

Kompartman sendromu vücuttaki birçok kas grubunda ortaya çıkabilir, ancak bazı bölgelerde daha sık görülür. Özellikle uzun kemiklerin bulunduğu ve büyük kas gruplarının yer aldığı alanlar risk altındadır. Travmalarda ya da alçı uygulamalarında bu bölgelerde basınç artışı daha kolay gelişir. En sık alt ekstremite tutulumu bildirilmiştir.

Kompartman Sendromu Nasıl Teşhis Edilir?

Vücuttaki birçok kas grubunda ortaya çıkabilir. Ancak bazı bölgelerde daha sık görülür. Özellikle uzun kemiklerin bulunduğu ve büyük kas gruplarının yer aldığı alanlar risk altındadır. Travmalarda ya da alçı uygulamalarında bu bölgelerde basınç artışı daha kolay gelişir. En sık alt ekstremite tutulumu bildirilmiştir.

Kompartman Sendromu Nasıl Tedavi Edilir?

Kompartman sendromunun tedavisinde amaç, artan basıncı ortadan kaldırarak dokuların kanlanmasını yeniden sağlamaktır. Akut kompartman sendromu cerrahi acildir; tedavi edilmediğinde saatler içinde kalıcı hasar bırakır. İlk basamak olarak sıkı alçı veya bandajlar gevşetilir, ilgili uzuv yükseğe kaldırılmaz (çünkü dolaşımı daha da bozabilir), sadece kalp hizasında tutulur. Kesin tedavi ise fasiyotomi denilen cerrahi işlemdir. Bu operasyonda fasya kesilerek basınç azaltılır ve kaslar rahatlatılır.

Sendrom, erken tanı ve zamanında cerrahi müdahale ile tamamen iyileştirilebilir. Ancak tanı gecikirse kas nekrozu, sinir hasarı, böbrek yetmezliği ve hatta uzuv kaybı gibi ciddi komplikasyonlara yol açar. Bu nedenle ortopedik travmalar, kırıklar ve alçı uygulamalarında bu sendromun belirtileri yakından takip edilmelidir. Kronik formu yaşamı tehdit etmez ancak sporcunun performansını ciddi şekilde düşürür. Genel olarak, erken müdahale edilen vakalarda hastalar normal işlevlerine dönebilirken, geç kalınan olgularda kalıcı sakatlık riski yüksektir.