Obezite Cerrahisi Bölümü

Obezite nedir?

Hayat ve beslenme şeklimizdeki değişiklikler obeziteyi de beraberinde getiriyor. Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün, “Yağ dokularında sağlığı bozacak ölçüde anormal veya aşırı miktarda yağ birikmesi” olarak tanımladığı obezite, sıklığı ve yaygınlığı giderek artan önemli bir halk sağlığı sorunu. Sigara içiminden sonra “önlenebilir sağlık sorunları” içinde dünyada ikinci sırada bulunan obezitenin artışını önlemek, var olan obezitenin de tedavisini yapmak çok önemli bir konu. Hayati risk oluşturan hastalıklarla bir arada görülen obezitede, cerrahi uygulamalar daha başarılı oluyor. Cerrahi, doğru hastaya doğru yöntemle uygulandığı ve aşamaları hastaya açıkça anlatıldığı zaman başarılı sonuçlar veriyor.

En sık görülen obezite türü hangisidir?

Obezite; vücut yağ oranının artması ile birlikte davranış, endokrin ve metabolik değişikliklerle kendini gösteren, kompleks ve pek çok faktöre bağlı bir hastalıktır. Obeziteye neden olan faktörleri geniş bir yelpaze olarak düşünürsek bir yanda tek bir gendeki mutasyona bağlı olarak oluşan obezite (leptin geni, melanokortin reseptör 4-geni vb.), diğer yanda ise yine genetik geçişin olduğu ama bu kez birden fazla genin etkili olduğu ve beslenme, hareketsizlik gibi çevresel faktörlerin de tetiklediği obezite bulunuyor. Tek gene bağlı obezite ile genetik sendromlara bağlı obezite, tüm obezite vakalarının küçük bir oranını oluşturuyor. Obezite vakalarının büyük çoğunluğu, alınan ve yakılan kalori arasındaki dengesizlikten oluşan klasik obezite olarak görülüyor. Hipotiroidizm, cushing sendromu ve polikistik over sendromu başta olmak üzere bazı endokrinolojik hastalıklar da obeziteye neden oluyor.

Modern yaşam – obezite (şişmanlık) ilişkisi

Araştırmalar, Türkiye’de nüfusun yüzde 32’sinin Vücut Kitle İndeksi’nin (VKİ) 30’un üzerinde, yani şişman olduğunu gösteriyor. Böyle bir tablonun ortaya çıkmasında beslenme şekillerinde yaşanan olumsuz değişim ve hareketsiz yaşamın büyük etkisi olduğu biliniyor. Özellikle son yıllarda kadınların çalışma hayatına daha fazla girmesi, tencere yemekleri yerine hazır gıdaların tüketiminin artmasında neden oldu. Zaman darlığı nedeniyle hızlı ve kaloriyi artıran pişirme tekniklerinin kullanımı arttı. Ayrıca, hazır gıdalarda kullanılan katkı maddelerinin devreye girmesi obeziteyi bu noktalara getirdi. Besin teknolojisi de bizi daha fazla acıktırmayı başarıyor. Ayrıca modern kültürde tüketmenin; günlük hayatın stresini aldığı, rutini değiştirdiği, rehabilite edici etkisinin olduğu düşünülüyor.”

Obezite tanısında Vücut Kitle Endeksi önemi

Vücut Kitle İndeksi (VKİ), şişmanlığın oranı hakkında bilgi veriyor. Beslenme ve diyet uzmanları, VKİ’nin her zaman tek başına yeterli olmadığına dikkat çekiyor, aynı boy ve kiloda olan iki kişiden birinin karın yağlarının yüksek, diğerinin ise kas kütlesinin fazla olabileceğini söylüyor.

Uzmanlar, obezitenin ortaya çıkmasında bir diğer önemli unsurun da insülin direnci olduğuna işaret ediyorlar. Pankreas tarafından salgılanan insülin kandaki glukozu hücre içine sokuyor. Bunu, hücrenin bir kilidini açarak yapıyor. İnsülin direnci ortaya çıktığında, hücre ile insülin arasındaki kilit-anahtar ilişkisi bozuluyor ve insülin kanda birikmeye başlıyor. Kanda biriken bu insülin yüksek kan basıncına neden oluyor, damar içyüzlerine zarar veriyor, karaciğerde yağlanma yapıyor. İnsülin direnci ilaç kullanımı ile kırılmadığı sürece bu hastalar kilo vermekte zorlanıyorlar.

Obezite tedavisinde egzersiz

Egzersizin de obezitenin tedavisinde çok etkili olduğunu belirten uzmanlara göre, haftada dört gün, ara vermeden 35 dakikayı geçen egzersiz yapılması metabolizmanın hızlanmasında, gaz ve kabızlık gibi sorunların giderilmesinde büyük önem taşıyor. Diyetin getirdiği kısıtlamaların psikolojik yükünün hafifletilmesinde egzersiz, obezite tedavisi için vazgeçilmez oluyor.

Vücut Kitle İndeksi (Beden Kitle İndeksi) nasıl ölçülüyor?

Vücut ağırlığının boy uzunluğunun karesine bölünerek elde edilen Vücut Kitle İndeksi (VKİ), şişmanlığın oranı hakkında bilgi veriyor. Formül uygulandığında 25 kg./m2 ve altı normal, üzerinde çıkan rakamlar ise fazla kilolu olunduğunu gösteriyor. 30 kg./m2 üzerindeki değerler ise hastalık derecesinde şişmanlığı ifade ediyor. Dünya Sağlık Örgütü, şişmanlık hastalığını üç derecede sınıflandırıyor. 30-35 kg./m2 arası birinci sınıf, 35-40 kg./m2 ikinci sınıf ve 40 kg./ m2 de üçüncü sınıf olarak ayrılıyor. Standart olarak 40 kg./m2 üzerindeki hastalar, ek bir hastalığı olmasa da cerrahi tedaviye uygun kabul ediliyor. 35-40 kg./m2 arasındaki hastalara kalp, astım, diyabet gibi ek hastalığı varsa cerrahi uygulanabiliyor. Bel çevresi ölçüsü kadınlarda 88 cm, erkeklerde 102 cm’den fazla ise bazı riskler daha yüksek oluyor ve bu riskleri bilmek obezitenin değerlendirilmesinde önem taşıyor. Karın yağları çevresel deri altı yağlarından daha tehlikeli çünkü karın yağlarının fazlalığı, diyabet, lipid bozuklukları, yüksek kan basıncı ve kalp hastalığı gibi hastalıkların ortaya çıkma riskini artırıyor.

Şişmanlık (obezite) - diyabet ilişkisi

Obezite, başta diyabet olmak üzere birçok hastalıkla ilişkisi bilimsel olarak da saptanmış bir sorun. Bunların başında da bugün global bir salgına dönüşen diyabet geliyor. Vücut Kitle İndeksi (VKİ) 30 kg./m2’nin üzerinde olanlarda Tip 2 diyabet riski 20 kat artıyor. Tip 2 diyabetlilerin de yüzde 90’ına obezite tanısı konuluyor. Obezite ve diyabet, hem nedenleri hem de tedavi yöntemleri açısından o kadar iç içe ki, literatürde iki klinik durumu da içeren ‘diabesity’ terimi bile kullanılıyor. Bazı ilaçlar da obeziteye neden olabiliyor. Başta kortizol hormonlar olmak üzere antidepresanlar ile insülinler ve insülin salgılatıcı diyabet ilaçlarının da kilo aldırıcı etkileri görülebiliyor.

Şişmanlık (obezite), böbrek yetmezliğine neden oluyor mu?

İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Metabolizma ve Diyabet Birimi, Obezite Araştırma Ünitesi, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) ve T.C. Sağlık Bakanlığı’nın ortaklaşa gerçekleştirdikleri Türkiye’de Obezite Prevalans Çalışması (TURDEP)’e göre Türkiye’deki şişmanlık oranı yüzde 22. Toplam 324 bin 788 yetişkin birey üzerinde yapılan çalışmada VKİ 30 kg./m2 baz alındı. Aynı çalışmada, obeziteye ve sıklıkla buna eşlik eden metabolik sendromun kronik böbrek hastalığı gelişimi ve ilerlemesinde bir risk faktörü olduğu ortaya kondu. Kronik Böbrek Hastalığı (KBH), üç ay ve daha uzun süre ile böbreğin süzme oranının 60 ml./dk’dan daha düşük olması ve/veya böbrek kaynaklı idrar anormalliklerinin (idrarda kan ve/veya protein olması gibi) görülmesi olarak tanımlanıyor. KBH tablosu, altta yatan nedene ve etkin tedavilerin uygulanıp uygulanmamasına bağlı olarak hızla değişiyor. KBH’de diyaliz veya böbrek nakli tedavilerinin gerekli olduğu döneme “Son Dönem Böbrek Hastalığı” (SDBH) adı veriliyor.

Obezite SDBH’nin en yaygın iki nedeni olan Tip 2 diyabet ve hipertansiyon ile çok yakından ilişkili olması nedeniyle son dönem böbrek hastalığı riskini artırıyor. 15-20 yıl süren bilimsel araştırmalar, normal vücut ağırlığına sahip bireyler ile karşılaştırıldığında fazla kilolu ve şişman olanlarda böbrek hastalığı gelişme riskinin yüzde 40-80 oranında daha fazla olduğunu gösteriyor. Obezite ayrıca, böbrek hastalığı bilinen hastalarda hastalığın seyrini olumsuz etkiliyor.

Obezitede protein kaçağı

Obezitenin böbrek hastalığı gelişimi riskini nasıl artırdığı net olarak bilinmiyor. Elde edilen bulgulara göre obez kişilerde böbreklerde “glomerül” adı verilen damar yumaklarındaki kan dolaşımının (hiperperfüzyon) ve glomerüllerden geçen kanın süzülme oranının arttığı (hiperfiltrasyon) düşünülüyor. Bu artışlar başlangıçta “mikroalbuminüri” olarak bilinen gizli bir protein kaçağına, daha sonraki dönemlerde rutin yapılan idrar tahlillerinde saptanabilen protein kaçağına (proteinüri) yol açıyor. Proteinüri geliştikten sonra zaman içinde glomerüllerin damar yapısı bozularak, bağ dokusundan ibaret bir yapı haline geliyor.

Mikroalbuminüri, böbrek hasarının erken bir belirtisi olması yanında, kalp damar hastalıklarının gelişmesi açısından da tıpkı kolesterol yüksekliği, sigara içimi gibi önemli bir risk faktörü olarak tanımlanıyor. Ayrıca yağ dokusundan salgılanan “leptin” adı verilen bir molekülün doğrudan glomerüllerde skleroza yol açtığı da biliniyor. Obezite ayrıca, gerek diyabet ve/veya hipertansiyona neden olarak, gerekse “metabolik sendrom” olarak adlandırılan açlık kan şekeri ile kan yağlarında yükselme (hiperlipidemi) ve hipertansiyonla tanımlanan bir klinik tablo içinde yer alarak böbrekler üzerinde olumsuz etkiler oluşturuyor.

Böbreklerde oluşturdukları olumsuz etkilerin erken dönemde saptanması için ise mikroalbuminüri idrar test kullanılıyor. Mikroalbuminüri araştırması ile birlikte böbrek işlevleriyle ilişkili diğer testlerin, kreatinin, elektrolitler, tam idrar tahlili ve gerekirse ultrasonografi yapılması sağlıklı bir değerlendirme için gereklidir.

Obezite ve Hipertansiyon

Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği tarafından gerçekleştirilen Türk Hipertansiyon Prevalans Çalışması verilerine göre, VKİ 30 kg./m2 ve üstünde olan bireylerin yüzde 60’ında hipertansiyon görülüyor. Genetik yatkınlığın rolünün olduğuyla ilgili bilgiler olmakla birlikte, asıl etkenin vücutta artan yağ dokusu olduğu saptandı. Yağ dokusu vücutta kan basıncının yükselmesine neden olacak birtakım hormonal etkiler oluşturarak böbreklerde su ve tuz tutulumunun artmasına ve atardamarlarda spazm oluşturarak, çaplarının daralmasına yol açıyor. Böylece hipertansiyon gelişiyor.

Kilolu kişilerde böbrek hastalığı riski yüksek

15-20 yıl süren bilimsel araştırmalarda normal vücut ağırlığına sahip bireyler ile karşılaştırıldığında fazla kilolu ve şişman olanlarda böbrek hastalığı gelişme riskinin yüzde 40-80 oranında daha fazla olduğu gösterildi.

Obezite tedavisinde cerrahi karardan sonraki adımlar

Aşırı kiloları nedeniyle hekime başvuran kişinin ilk muayenesinin ardından kan tahlilleri yapılıyor, nedenleri ve beraberindeki hastalıklar araştırılıyor. Hastanın endokrinolojik ve psikolojik değerlendirmeleri yapılıyor. Beslenme düzeninin oluşturulması için beslenme ve diyet uzmanından yardım alınıyor. Hastanın risk faktörleri değerlendiriliyor. Multidisipliner özellik taşıyan bu çalışmada hastaya da çok iş düşüyor. Ameliyat kararı verildiğinde hastanın, ameliyatın sihirli bir değnek dokundurmadığını ve hiçbir ameliyatın diyetten daha kolay olmadığını bilmesi gerekiyor.