Bağırsak Düğümlenmesi Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Tıpta "volvulus" olarak bilinen bağırsak düğümlenmesi, sindirim sisteminin işleyişini ciddi şekilde bozan bir rahatsızlıktır. Bağırsakların kendi etrafında dönerek içeriğin geçişini engellemesiyle ortaya çıkar. Acil tıbbi müdahale gerektiren hastalık, tedavi edilmezse hayati tehlike oluşturabilir. Özellikle ani başlayan karın ağrısı, şişkinlik, mide bulantısı ve dışkılamada durma gibi belirtilerle kendini gösterir.

Bağırsak Düğümlenmesi Nedir?

Bağırsak düğümlenmesi, bir bağırsak segmentinin kendi ekseni etrafında dönmesi sonucu içeriğin geçişinin durması ve bu bölgeye kan akışının kesilmesiyle ortaya çıkan ciddi bir sindirim sistemi sorunudur. Bu durum hem mekanik bir tıkanıklığa neden olur hem de dolaşımı bozarak doku ölümüne yol açabilir. Düğümlenme ince bağırsakta ya da kalın bağırsakta meydana gelebilir. Genellikle aniden gelişir ve şiddetli karın ağrısı ile kendini gösterir.

Bu hastalık acil tıbbi müdahale gerektirir. Erken dönemde fark edilip müdahale edilmezse, bağırsak dokusu zarar görebilir. Bu da karın zarında yaygın iltihaplanmaya (peritonit) veya sepsise neden olabilir. 

Bağırsak Düğümlenmesi Türleri Nelerdir?

Bağırsak düğümlenmesi farklı bölgelerde ve şekillerde ortaya çıkabilir. Türler, hem etkilenen bağırsak bölümüne hem de oluşum şekline göre sınıflandırılır. En yaygın görülen türler şunlardır:

• Sigmoid volvulus: Kalın bağırsağın son kısmı olan sigmoid kolonun kendi etrafında dönmesiyle oluşur. En sık görülen formdur ve genellikle yaşlı bireylerde rastlanır.
• Midgut volvulus (orta bağırsak): İnce bağırsağın orta kısmında meydana gelir. Özellikle bebeklerde ve çocuklarda daha yaygındır. Doğuştan gelen bağırsak yerleşim bozukluklarına bağlı gelişebilir.
• Cekal volvulus: Kalın bağırsağın başlangıç kısmı olan çekumun dönmesiyle oluşur. Daha nadir görülür ve genellikle genç yetişkinlerde ortaya çıkar.
• Mide volvulusu: Nadir bir türdür, ancak mide kendi etrafında döndüğünde benzer belirtiler ortaya çıkabilir.

Her bir türün belirtileri ve aciliyet durumu farklıdır. Ancak tüm formları acil tıbbi değerlendirme gerektirir. Tedavi yöntemi ise genellikle düğümlenmenin yeri, neden olduğu hasar ve hastanın genel sağlık durumuna göre planlanır.

Bağırsak Düğümlenmesi Neden Olur?

Bağırsak düğümlenmesi, genellikle bağırsakların normal anatomik konumlarından sapması, hareket bozuklukları veya yapısal anomaliler nedeniyle meydana gelir. Bu durum bazı kişilerde doğuştan gelen bağırsağın uygunsuz yerleşimiyle ilişkiliyken, bazılarında sonradan gelişen yapışıklıklar, tümörler veya beslenme alışkanlıkları gibi çevresel faktörlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. 

Özellikle bağırsakların normal hareketlerini engelleyen ya da kısıtlayan durumlar, düğümlenme riskini artırır. Bağırsak düğümlenmesi her yaş grubunda görülebilir. Ancak nedenleri yaşa göre değişkenlik gösterebilir. Bebeklerde genellikle gelişimsel sorunlar ön plandayken, yetişkinlerde geçirilmiş cerrahiler ya da bağırsak hastalıkları daha yaygın nedenlerdir.

Bağırsak düğümlenmesinin başlıca nedenleri şunlardır:

• Doğuştan gelen bağırsak yerleşim bozuklukları (malrotasyon): Özellikle bebeklik döneminde bağırsakların anormal gelişimi sonucunda volvulus gelişme riski artar.
• Bağırsak yapışıklıkları (adezyonlar): Daha önce geçirilmiş karın ameliyatlarına bağlı olarak bağırsaklar arasında oluşan bağ dokuları, düğümlenmeye neden olabilir.
• Bağırsak içindeki tümör ya da kitleler: Tümörlerin veya kistlerin bağırsak yolunu daraltması, dönmeye ve tıkanmaya yol açabilir.
• Bağırsak fıtıkları: Karın duvarındaki zayıf alanlardan çıkan bağırsak bölümleri sıkışarak dönme ve dolaşım bozukluğu yaratabilir.
• Kronik kabızlık: Uzun süreli dışkı birikimi, bağırsakta baskı oluşturarak hareket kabiliyetini azaltabilir.
• Aşırı şişkinlik ve gaz birikimi: Özellikle bağırsağın hareketliliğinin yavaşladığı durumlarda iç basınç artışı düğümlenmeye zemin hazırlayabilir.
• Uzun ve hareketli kolon yapısı (dolikokolon): Özellikle sigmoid kolonun normalden uzun olması, kendi etrafında dönmesini kolaylaştırabilir.
• Bazı nörolojik hastalıklar: Bağırsak hareketlerini kontrol eden sinir sistemini etkileyen durumlar, peristaltik hareketlerde bozulmaya ve dolayısıyla düğümlenmeye neden olabilir.

Bağırsak Düğümlenmesi Belirtileri Nelerdir?

Bağırsak düğümlenmesinin belirtileri genellikle aniden başlar ve hızla şiddetlenir. Çünkü bağırsak tıkanıklığı hem sindirim sisteminin durmasına hem de ilgili bağırsak bölgesine kan akışının kesilmesine yol açar. Bu durum, yalnızca sindirimi değil, aynı zamanda bağırsak duvarının canlılığını da tehdit eder. Bu nedenle belirtiler, hem mekanik tıkanıklık hem de dolaşım bozukluğuna bağlı olarak gelişir. 

İlk saatlerde hissedilen rahatsızlıklar, kısa sürede ciddi ağrıya, şişkinliğe ve sistemik problemlere dönüşebilir. Belirtilerin şiddeti, düğümlenmenin yerine, süresine ve hastanın genel durumuna göre değişiklik gösterebilir.

Bağırsak düğümlenmesinin başlıca belirtileri şöyle sıralanabilir:

• Şiddetli ve kramp tarzında karın ağrısı: Aniden başlayan ve dalgalar halinde gelen, özellikle göbek çevresinde yoğun hissedilen ağrı.
• Karında şişlik ve gerginlik: Bağırsak gaz ve sıvı içerikle dolduğunda karın belirgin şekilde şişer, dokunmaya hassas hale gelir.
• Bulantı ve kusma: Özellikle ince bağırsak düzeyindeki tıkanmalarda, mide içeriği geriye kaçar ve kusma meydana gelir. Kusma bazen safralı veya dışkı kokulu olabilir.
• Gaz ve dışkı çıkaramama: Bağırsak tamamen tıkandığında hem gaz hem de dışkı geçişi durur. Bu durum hastada yoğun rahatsızlık hissi yaratır.
• Ateş: Bağırsak duvarı zarar görmeye başladıysa veya enfeksiyon gelişmişse vücut ısısı yükselir.
• Nabızda hızlanma (taşikardi): Vücut, ağrıya ve sıvı kaybına karşı savunmaya geçer, kalp hızı artar.
• Terleme ve solukluk: Yoğun ağrı ve dolaşım bozukluğuna bağlı olarak hasta soğuk ter döker ve rengi soluklaşır.
• Karında hassasiyet veya sertlik: Muayene sırasında karın bölgesine basıldığında belirgin ağrı ya da sertlik hissedilir. Bu durum karın zarında iltihap geliştiğinin habercisi olabilir.
• Genel halsizlik ve tansiyon düşüklüğü: İlerlemiş vakalarda sıvı kaybı ve sistemik yanıtlar nedeniyle tansiyon düşebilir.

Bağırsak Düğümlenmesi Teşhisi

Bağırsak düğümlenmesinden şüphelenilen durumlarda teşhis süreci zaman kaybetmeden başlatılır. Çünkü bu hastalıkta erken tanı, hem bağırsak dokusunun korunması hem de komplikasyonların önlenmesi açısından hayati önem taşır. Teşhiste ilk adım, hastanın şikayetlerinin dinlenmesi ve fizik muayenedir. Ani başlayan karın ağrısı, gaz ve dışkı çıkaramama gibi belirtiler hekime önemli ipuçları sunar.

Fizik muayenede karın bölgesinde hassasiyet, şişlik, gaz birikimi ve bazen barsak seslerinde azalma ya da tamamen durma saptanabilir. Rektal muayene ile altta yatan tıkanıklık hissedilebilir veya kanama olup olmadığı kontrol edilir.

Tanının kesinleşmesi için görüntüleme yöntemlerinden yararlanılır. Karın röntgeni (düz grafi), ilk başvurulan testlerden biridir ve genişlemiş bağırsak halkaları ile hava-sıvı seviyeleri gibi tıkanıklık bulgularını gösterebilir. Ancak daha detaylı inceleme için bilgisayarlı tomografi (BT) en yaygın kullanılan yöntemdir. BT ile hem düğümlenmenin yeri hem de bağırsakta oluşan dolanma ya da hasar detaylı şekilde görüntülenebilir. İnce bağırsaklar daha detaylı incelenecekse oral kontrastlı filmler de gerekebilir.

Bazı durumlarda, özellikle bebeklerde ve çocuklarda, ultrasonografi de tanı koymada etkili olabilir. Ayrıca laboratuvar testleriyle vücudun enfeksiyona veya sıvı kaybına verdiği tepkiler değerlendirilir. Lökosit yüksekliği, elektrolit dengesizlikleri ya da laktik asit düzeyleri gibi parametreler, komplikasyon riskini gösteren önemli veriler sunar.

Bağırsak Düğümlenmesi Tedavisi

İlk olarak, hastanın sıvı ve elektrolit dengesi damar yoluyla sağlanır. Çünkü bu rahatsızlık, ciddi sıvı kaybı ve elektrolit bozukluklarına yol açabilir. Aynı zamanda mide içeriğinin dışarı alınması için burundan mideye yerleştirilen bir tüp (nazogastrik sonda) kullanılabilir. Bu uygulama, şişkinliği ve kusmayı azaltır.

Ancak bu geçici önlemler, çoğunlukla yalnızca cerrahiye hazırlık aşamasıdır. Bağırsak düğümlenmesi genellikle cerrahi müdahale ile tedavi edilir. Ameliyat sırasında hekim, düğümlenen bağırsak bölümünü çözer ve kan dolaşımını değerlendirir. Eğer bağırsak dokusu canlılığını yitirmemişse, ilgili bölüm korunarak normale döndürülebilir. Ancak nekroz (doku ölümü) varsa, o bölüm çıkarılır ve sağlam uçlar birleştirilir.

Bazı durumlarda cerrahi sonrası geçici ya da kalıcı bağırsak ağızlaştırması (ostomi) gerekebilir. Bu karar, bağırsağın durumuna ve hastanın genel sağlığına göre verilir. Tedavi sonrası dönemde hasta yakından izlenir; sıvı dengesi, bağırsak hareketleri ve enfeksiyon bulguları takip edilir.

Nadir olarak, eğer düğümlenme çok erken evrede fark edilmiş ve bağırsak dokusu zarar görmemişse, bazı özel durumlarda cerrahi dışı yöntemlerle düğüm çözülmeye çalışılabilir. Ancak bu genellikle çocuklarda ve özel tanı koşullarında uygulanır.