Radyoaktif İyot Tedavisi (Atom Tedavisi) Nedir?

Tiroit hastalıklarının ve bazı tiroit kanseri türlerinin tedavisinde sıklıkla başvurulan yöntemlerden biri radyoaktif iyot tedavisi, diğer adıyla atom tedavisidir. Bu tedavi, vücuttaki tiroit dokularını hedef alarak iyot-131 adlı radyoaktif bir maddenin kullanılmasıyla uygulanır. Hem iyi huylu tiroit hastalıklarında (örneğin hipertiroidi, toksik nodüler guatr) hem de tiroit kanseri sonrası kalan tiroit dokularının yok edilmesinde etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmış bir yöntemdir. Radyoterapinin özel bir formu olan bu tedavi, tiroit hücrelerinin iyodu tutma özelliğinden yararlanılarak sistemik ancak hedefe yönelik bir müdahale sunar. Tedavi süreci belirli hazırlıklar, izolasyon önlemleri ve dikkatli bir takip gerektirir. Hastalar, tedavi sonrası hem fiziksel hem de sosyal olarak belirli kurallara uymak zorundadır.

Radyoaktif İyot Tedavisi (Atom Tedavisi) Nedir?

Radyoaktif iyot tedavisi, halk arasında “atom tedavisi” olarak bilinir ve özellikle tiroid bezi hastalıklarının tedavisinde kullanılan nükleer tıp yöntemlerinden biridir. Bu tedavi yöntemi, radyoaktif iyot-131 (I-131) maddesinin kullanılmasıyla gerçekleştirilir ve tiroid bezinde yer alan hücrelerin yok edilmesini amaçlar. 

Özellikle hipertiroidi, zehirli nodül, Graves hastalığı ve tiroid kanseri gibi rahatsızlıklarda etkin şekilde kullanılır. Radyoaktif iyot, ağız yoluyla alındıktan sonra doğrudan tiroid dokusuna yönelir ve burada hasar vererek işlev bozukluğu yaratan hücrelerin tahrip olmasını sağlar. Tedavi süreci hem basit hem de genellikle hastanede kısa süreli bir izolasyonla tamamlanır.

Radyoaktif İyot Tedavisinin Aşamaları

Radyoaktif iyot tedavisi, belirli protokollere dayalı planlı bir süreçtir. Her hastaya özel doz ve zamanlama belirlenir. Sürecin genel aşamaları şu şekildedir:

• Hazırlık Dönemi: Hastanın tiroid hormon düzeyleri, böbrek fonksiyonları ve varsa kanser riski değerlendirilir. Gerekirse düşük iyotlu diyet uygulanır.
• İlaç Kesimi ya da TSH Artırımı: Tedavinin etkili olabilmesi için vücutta TSH (tiroid uyarıcı hormon) seviyesinin yüksek olması gerekir. Bu, ya tiroid ilaçlarının kesilmesiyle ya da sentetik TSH enjeksiyonu ile sağlanır.
• Radyoaktif İyot Alımı: Hasta, radyoaktif iyot içeren kapsül ya da sıvıyı ağızdan alır. İyot-131, hızla tiroid hücrelerine gider ve burada etki göstermeye başlar.
• İzolasyon Süreci: Tedavi sonrası birkaç gün süren bir izolasyon gerekir. Bu süreçte hasta yalnız bir odada kalır, temas sınırlanır.
• İzlem: Hastaneden taburcu olduktan sonra belirli aralıklarla kan testleri yapılır, tiroid hormon düzeyleri izlenir.

Radyoaktif İyot Tedavisi Nasıl Yapılır?

Tedavi, genellikle ağızdan alınan tek dozluk radyoaktif iyot kapsülü ile gerçekleştirilir. Hasta kapsülü yuttuktan sonra madde hızla emilir ve tiroid dokusunda birikir. İşlem kısa sürse de etkisi zaman içinde gelişir.

• Tedavi günü: Hasta nükleer tıp birimine çağrılır. Aç karnına gelmesi istenir.
• İlaç alımı: Kapsül su ile yutulur. Radyoaktif madde tat ya da koku içermez.
• İzleme: Tedaviden sonra hasta birkaç saat gözetim altında tutulur, ardından izolasyon odasına alınır.
• İzolasyon süresi: Genellikle 24-72 saat arasında değişir. Bu sürede hasta, başkalarıyla fiziksel temas kurmamalı, tuvalet gibi alanları yalnız kullanmalıdır.
• Evde dikkat edilmesi gerekenler: Özellikle çocuklardan ve hamilelerden birkaç gün uzak durulmalıdır.

Bu süreçte sağlık personeli hastaya gerekli tüm talimatları ayrıntılı şekilde verir. Tedavi ağrısız ve non-invaziv (cerrahi olmayan) bir yöntemdir.

Radyoaktif İyot Tedavisinin Yan Etkileri Nelerdir?

Radyoaktif iyot tedavisi genellikle güvenli kabul edilir ve ciddi yan etkiler nadirdir. Ancak bazı hastalarda kısa veya uzun vadeli etkiler görülebilir. Bu etkiler kişinin yaşı, genel sağlık durumu ve alınan doz miktarına göre değişiklik gösterebilir.

Olası yan etkiler şu şekildedir:

• Geçici boyun ağrısı ve hassasiyet: Tedaviden sonraki ilk birkaç gün içinde tiroid bölgesinde hafif ağrı veya şişlik görülebilir.
• Tükürük bezlerinde şişme ve ağrı: İyot vücutta sadece tiroid değil, tükürük bezlerinde de birikebilir. Bu durum ağız kuruluğu, metalik tat ve yutma güçlüğüne yol açabilir.
• Bulantı: İlk birkaç saatte hafif mide bulantısı oluşabilir.
• Geçici tat kaybı: Bazı hastalarda birkaç hafta sürebilen koku veya tat duyusunda azalma olabilir.
• Adet düzensizlikleri: Kadınlarda geçici hormonal dalgalanmalara bağlı olarak görülebilir.
• Doğurganlık etkileri: Genellikle kalıcı bir etki gözlenmez, ancak kısa süreli sperm üretim azalması ya da yumurtlama bozukluğu olabilir.

Tedavi Sonrası İzlem ve Bakım Nasıl Olmalıdır?

Radyoaktif iyot tedavisinden sonra hastanın dikkat etmesi gereken belirli kurallar vardır. Hem kendi sağlığı hem de çevresindeki insanların korunması açısından bu önerilere uyulması büyük önem taşır.

İzlem ve bakım süreci şu adımları kapsar:

• İzolasyon süresi boyunca hijyen kurallarına dikkat edilmelidir. Özellikle çatal, kaşık, tabak, havlu gibi eşyaların kişisel olarak kullanılması gerekir.
• Bol sıvı tüketilmelidir. Bu, iyotun vücuttan daha hızlı atılmasına yardımcı olur.
• İlk birkaç gün hamilelerden ve küçük çocuklardan uzak durulmalıdır. En az 3 gün boyunca 1 metreden fazla yaklaşılmaması önerilir.
• İdrar, ter, tükürük gibi salgılarla radyoaktivite atıldığından temizlik hassasiyeti artırılmalıdır. Tuvalet sifonu iki kez çekilmeli, klozet kapağı kapatılmalıdır.
• Diş fırçası ve iç çamaşırlar gibi kişisel eşyalar ayrılmalıdır. İlk birkaç gün bu eşyalar başkalarıyla temas ettirilmemelidir.
• Rutin kontroller ihmal edilmemelidir. Tedavi sonrası hormon seviyeleri izlenmeli ve gerektiğinde ilaç düzenlemesi yapılmalıdır.

Radyoaktif İyot Tedavisi Avantajları Nelerdir?

Radyoaktif iyot tedavisinin klasik ilaç tedavilerine veya cerrahi yöntemlere kıyasla birçok avantajı vardır. Hem uygulanabilirliği hem de etkinliği sayesinde nükleer tıpta sık tercih edilen bir yöntemdir.

Başlıca avantajları şöyle sıralanabilir:

• Non-invazivdir: Ameliyatsız bir yöntem olduğu için iyileşme süresi daha kısadır.
• Hedefe yönelik çalışır: Sadece tiroid dokusunu hedef alır ve vücudun diğer bölgelerine zarar vermez.
• Yüksek başarı oranı: Graves hastalığı ve tiroid kanserinin bazı türlerinde yüksek etkinlik sağlar.
• Tek seansla yeterli olabilir: Pek çok hasta için tek doz yeterlidir. Nadiren ikinci doz gerekebilir.
• Kalıcı çözüm sunar: Hiperaktif tiroid dokusunu kalıcı olarak etkisiz hale getirerek hastalığın nüks etmesini engeller.
• Genel olarak iyi tolere edilir: Hastalar genellikle ciddi komplikasyon yaşamadan tedaviyi tamamlar.

Radyoaktif İyot Vücuttan Kaç Günde Atılır?

Radyoaktif iyot tedavisinde kullanılan I-131 elementi, vücuttan büyük oranda idrar, ter, tükürük ve dışkı yoluyla atılır. Bu atılım süresi, verilen doz miktarına, kişinin böbrek fonksiyonlarına, sıvı tüketimine ve genel metabolizma hızına göre değişiklik gösterebilir. Ancak genellikle radyoaktif iyodun önemli bir kısmı ilk 48-72 saat içerisinde vücuttan atılır.

Atılım süreciyle ilgili dikkat edilmesi gerekenler şöyledir:

• İlk 24 saat en kritik dönemdir. Radyoaktif maddenin en yoğun olarak yayılım gösterdiği zaman dilimidir. Bu süreçte izolasyon ve temizlik kurallarına uyulması hayati önem taşır.
• İdrarla atılım başlıca yoldur. Bu nedenle tedavi sonrası bol sıvı alınması önerilir. Günde 2-3 litre su tüketimi, iyodun hızlıca vücuttan uzaklaşmasına yardımcı olur.
• Tükürük ve terle de düşük miktarlarda atılım gerçekleşir. Bu nedenle ilk günlerde başkalarıyla yakın temastan kaçınılmalıdır.
• Radyoaktif iyotun tamamen atılması 7-10 günü bulabilir. Ancak bu süre sonunda vücutta tespit edilebilecek düzeyde bir radyasyon kalmaz.
• Çevresel bulaşın önüne geçmek için ilk birkaç gün kişisel hijyen çok önemlidir. Tuvalet, lavabo ve yemek takımları sık sık temizlenmelidir.
   

Doktorlar, hastanın klinik durumuna ve aldığı doza göre izolasyon süresini bireysel olarak belirler. Bazı durumlarda evde izolasyon yeterli olurken, yüksek doz alan hastalar için hastanede kalma önerilebilir. Tedavi sonrası yapılan kontroller, iyodun vücuttan atılım süreci hakkında net bilgi verir.