Palyatif Bakım: Nedir, Nasıl Alınır, Şartları Nelerdir?

Palyatif bakım; yaşam boyu tedavi sürecinde hasta ve ailenin yaşadığı olumsuzlukların ve hastalığa bağlı komplikasyonların azaltılması, yaşam kalitesinin yükseltilmesi açısından oldukça etkilidir.

Kronik hastalıklar, yaşam boyu tedavi gerektiren zorlayıcı bir süreci de beraberinde getiren sağlık sorunları arasında yer alır. Hastalar, yetişkinlikten yaşlılık dönemine dek kronik hastalıklarla mücadele etmek durumunda kaldığında; sürekli tekrarlayan hastane ziyaretleri, yorucu tedavi uygulamaları gibi nedenlerle yıpranarak psikolojik yönden de olumsuz etkilenebilir. Bu durum stres gibi faktörleri de beraberinde getirerek tedaviden alınan verimin azalmasına ve hastanın yaşam kalitesinin düşmesine neden olur. Ciddi bir kronik hastalıkla yaşaması gereken hastalarda hem semptomların hafifletilmesi hem tedavi aşamasında iletişim eksikliklerinden kaynaklanan kayıpların minimuma indirilmesi açısından hastaların hastane ve ev arasında bir destek katmanına ihtiyacı vardır. Bu amaca yönelik uygulamalardan oluşan, son yıllarda ihtiyacın ve talebin arttığı palyatif bakım uygulamaları söz konusu destek katmanını oluşturur. Palyatif bakım; yaşam boyu tedavi sürecinde hasta ve ailenin yaşadığı olumsuzlukların ve hastalığa bağlı komplikasyonların azaltılması, yaşam kalitesinin yükseltilmesi açısından oldukça etkilidir.

Palyatif Bakım Nedir?

Palyatif bakım, ciddi bir hastalıkla yaşamak durumunda olan hastalar için semptomların azaltılması, yaşam kalitesinin artırılması ve stresin minimuma indirilmesi gibi amaçlarla uygulanan özelleştirilmiş tıbbi bakımdır. Hem hasta hem de ailesi için oldukça önemli olan bu bakım, hastanın tedavilerine ilişkin tüm işlemler için ekstra bir destek katmanı oluşturularak tedavi sürecinin iyileştirilmesini sağlar. Palyatif bakım; doktorlar, hemşireler ve hastanın sağlık sorunları ile ilişkili olarak diğer sağlık profesyonellerinin de eklenmesi ile oluşturulan bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Bakım süreci genel olarak hastalığın ilerleyişine değil, hastanın ihtiyaçlarına uygun olarak planlanır ve hastanın tedavi sürecine uyumluluğunu artırır. Ciddi bir sağlık sorununa yönelik uzun dönem tedavi alacak olan her yaştan ve her hastalık evresindeki hasta, normal tedavi sürecine ek olarak palyatif bakım alabilir.

Palyatif Bakım Nasıl Alınır?

Palyatif bakım, ciddi bir hastalığı bulunan bireylerin hastalıklarının her aşamasında erişebilecekleri bir uygulamadır. Aynı zamanda bu tür bir hastalığın varlığında çocukluktan yetişkinliğe her yaşta palyatif bakım alabilmek mümkündür. Palyatif bakım almak isteyen hastalar bu hizmeti sağlayan sağlık kuruluşlarına başvurmalıdır. İlk muayene genellikle sağlık kuruluşunda gerçekleştirilir. Hastanın detaylı tıbbi öyküsü alınır, sahip olduğu hastalıklar ve kullandığı ilaçlar hakkında bilgi edinilir. Ardından fiziksel muayeneleri gerçekleştirilir, gerekli tanı testleri uygulanır ve hasta psikolojik açıdan da değerlendirilir. Palyatif bakım ekibi tarafından mevcut tedaviler hakkında değerlendirme yapılarak hastanın yaşam kalitesini yükseltmeye ve tedavi başarısını artırmaya yönelik bir bakım planı yapılır. Bu plan yapılırken hastalığın semptomları, yaşanılan semptomların ve tedavi uygulamalarının hastayı ve ailesini ne şekilde etkilediği de göz önünde bulundurulur. Bakım planında öncelikli amaç, ağrıları ve rahatsız edici semptomları hafifleterek günlük yaşamı iyileştirmektir. Bunun yanı sıra hastanın ve ailesinin hastalıkla mücadele sürecinden psikososyal olarak zarar görmesini mümkün mertebe engelleyebilmek de hedefler arasındadır. Belirlenen palyatif bakım planı, birinci basamak palyatif bakım ekibinizle koordine şekilde hareket etmenizi ve tedavi uygulamalarınızı bu ekibin desteğiyle daha verimli bir şekilde yürütmenizi sağlar. Yapılan bilimsel araştırmalar, palyatif bakımın ciddi hastalıklarda mümkün olduğunca erken dönemde alınmaya başlamasının yaşam kalitesinin artırılması, depresyon ve anksiyete gibi sorunların önlenmesi hasta ve aile konforunun artırılmasına yardımcı olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte bazı durumlarda erken dönemde palyatif bakımın başlatılmasının hastanın yaşam süresinin uzatılması üzerinde de etkili olabileceğini gösteren çalışmalar mevcuttur.

Palyatif Bakım Şartları Nelerdir?

Destekleyici bakım olarak da adlandırılan palyatif bakım uygulamaları, ciddi bir hastalığı olan ve desteğe ihtiyaç duyan hastalara yapılır. Kronik hastalıkların büyük bir kısmında özellikle de ileri yaştaki bireyler palyatif bakıma diğer bireylere oranla çok daha fazla ihtiyaç duyar. Palyatif bakım hizmetleri hastane ortamında, evde, birinci basamak sağlık kuruluşlarında veya yaşlı bakım evlerinde gerçekleştirilebilir. Özellikle hastanın yatağa bağımlı olması, ağız yoluyla besin gereksinimini karşılayamadığından enteral veya parenteral yolla besleniyor olması, ciddi ağrı sorununun bulunması, yaşlılığa bağlı düşme ve inkontinans (idrar tutamama) sorunlarının bulunması, dirençli yatak yaralarının gelişmiş olması gibi pek çok durum, palyatif bakıma kabul edilmede öncelikli durumlar arasında yer alır. Bunların yanı sıra son dönem kanser hastaları, kronik nörolojik hastalıklar, kas hastalıkları ve şiddetli demans gibi sorunlara sahip olan hastalar da öncelikli gruplar arasında yer alır. Genellikle kesin çözüm sağlayan (küratif) bir tedavisi bulunmayan ciddi kronik hastalıkları bulunan bireylerin palyatif bakım alması şiddetle önerilir. Bunların haricinde ciddi sağlık sorunu bulunan her yaştan bireye palyatif bakım hizmetleri sunulabilir. Bu konuda kabul şartları, hizmetin alınacağı sağlık kuruluşuna göre değişkenlik gösterebilir.

Palyatif Bakımda Ne Yapılır?

Palyatif bakım planı, sağlık ekibi tarafından hastanın yaşam tarzına ve ihtiyaçlarına uygun olarak yapılır. Öncelikli adımlar arasında hastanın yaşadığı semptomları ele almak ve bunlara yönelik önleyici tedaviler gerçekleştirmek yer alır. Bu uygulamalar yardımıyla hastanın refahı ve yaşam kalitesi artırılmış olur. Palyatif bakım ile iyileştirebilen veya hafifletilen bazı semptomlar arasında şunlar yer alır:

• Ağrılar
• Mide bulantısı ve kusma
• Depresyon
• Kaygı ve sinirlilik hali
• Solunum güçlükleri
• Anoreksi
• Uyku problemleri
• Yorgunluk
• İshal ve kabızlık gibi sindirim sorunları

Tedavi sürecinde, ciddi bir hastalıkla karşı karşıya kalındığında veya yaşamın sonlarına doğru yaklaşılan dönemlerde hem hasta hem de aile tarafından verilmesi gereken kararlarda palyatif bakım ekibi bir destek oluşturur. Yaşam kalitesinin yükseltilmesi ve hastanın refah düzeyinin artırılması açısından nefes teknikleri, hobiler, rehabilitasyon uygulamaları ve psikolojik terapiler gibi bakım teknikleri de palyatif bakım ekibinin yönlendirmeleri içerisinde yer alır. Bakım sürecinde hastanın hedefleri ve gerçekleştirmek istediği dilekleri hakkında değerlendirmeler yapılarak bunlara ulaşma konusunda gerekli destek sağlanır. Ayrıca vasiyetname gibi talepleri bulunan hastalar için de bu konuda gerekli yönlendirmeler yapılarak hastaya her yönden destek sağlanır. Palyatif bakım ekibinde yer alan doktor, hemşire ve diğer sağlık profesyonelleri tarafından yapılan değerlendirmeler sonucunda gerekli görülmesi durumunda farklı tıbbi birimlere konsültasyonlar yapılabilir. Ayrıca sağlık ekibi, hastanın halihazırda almış olduğu tıbbi tedaviler ve takip süreçlerine ilişkin uygulayıcılar ile de sürekli olarak iletişim halindedir ve bu birimlerle koordineli olarak çalışır.

Palyatif Bakım Hangi Hastalıklara Bakar?

Palyatif bakım, yaşam kalitesini sınırlandıran herhangi bir ciddi kronik hastalığın varlığı halinde uygulanabilir. Çocuk, yetişkin veya yaşlı bir birey olması fark etmeksizin tüm hastalar palyatif bakım desteği alabilir. Uygulandığı yaygın hastalık türleri arasında şunlar sayılabilir:

• Kanserler
• Kalp hastalıkları
• Felç (inme)
• Kistik fibrozis
• Doku ve işlev bozukluğuna yol açmış kas ve sinir hastalıkları
• Kök hücre nakli gerektiren kan ve kemik iliği hastalıkları
• Son dönem karaciğer hastalığı
• Böbrek yetmezliği
• Alzheimer hastalığı ve demans
• Kronik akciğer hastalıkları
• Parkinson hastalığı
• Doğumsal hastalıklar
• Çeşitli nedenlerle hareket kısıtlılığına veya yatağa bağımlılığa neden olan kronik hastalıklar

Bunlar genel olarak palyatif bakım desteğine sıklıkla ihtiyaç duyan hastalık grupları olmakla birlikte, listede belirtilenlerin haricinde palyatif bakımı gerekli kılan çok sayıda farklı hastalık türü de bulunur. Bu nedenle yaşam boyu tedavi gerektiren kronik hastalıkları bulunan, kaliteli bir yaşam sürebilmeyi engelleyen semptomlar yaşayan her yaştaki birey palyatif bakım açısından değerlendirilmek üzere başvuru yapabilir. Eğer siz de kendiniz veya yakınlarınız için palyatif bakım uygulamalarına ihtiyaç duyuyorsanız, bu konuda bilgi alabilir ve başvuruda bulunabilirsiniz.