Şizofreni: Nedir, Belirtileri, Teşhis ve Tedavisi

Şizofreni uzun süreli devam eden kronik bir ruh sağlığı sorunudur.

Şizofreni uzun süreli devam eden kronik bir ruh sağlığı sorunudur. Şizofreni durumunda semptomlar sanrıları (olağandışı inançlar), halüsinasyonları (gerçekte var olmayan şeyler görmek), düzensiz konuşmayı, düşünme güçlüğünü ve motivasyon eksikliğini içerebilir. Belirtilerin çoğu farklı tedavi yaklaşımları yardımıyla büyük ölçüde gerileme gösterebilir. Şizofreni için kesin iyileşme sağlayan bir tedavi mevcut olmasa da var olan seçenekler yardımıyla çoğu olguda belirtilerin kontrol altına alınması ve tekrarının azaltılması mümkündür.

Şizofreni Nedir?

Şizofreni en az bir ay süren semptomlarla giden kronik bir ruh sağlığı sorunudur ve sıklıkla kişinin ömür boyu tedavi görmesini gerektirir. Kişinin sanrıları dan bahsettiği veya sanrılara göre davrandığı zamanlar dışında işlev ve davranışla ilgili herhangi bir sorunu varmış gibi görünmeyebilir. Şizofreni hastalığı ortaya çıkan semptomlara göre kendi içerisinde aşağıdaki gibi çeşitlere ayrılır :

1. Katatonik şizofreni: Kişinin uzun süre kıpırdamadan tepkisiz kaldığı psikomotor durum.
2. Paranoid şizofreni: En yaygın görülen şizofreni türüdür. Kişi halüsinasyonlar görür ve sanrılar yaşar.
3. Dezorganize şizofreni: Bu şizofreni tipinde kişiler bağlantısız tepkiler gösterme eğilimindedirler.
4. Hebefrenik şizofreni: Kişinin depresyon, mani gibi duygudurum bozuklukları yaşadığı şizofreni çeşididir.
5. Rezidüel (Tortu tip) şizofreni: Şizofreni semptomları gösteren hastalarda belirtilerin yok denecek kadar aza indiği dönemdir. Semptomları azalmıştır fakat kişinin hayata karşı olumlu düşünceleri bulunmaz.
6. Farklılaşmamış şizofreni: Şizofreni hastalığının tanıya rağmen çeşidinin belirlenememesi durumunda bu tip şizofreni kabul edilir.

Şizofreni Neden Olur?

Şizofreninin kesin nedeni bilinmez fakat genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklandığını tahmin edilmektedir. Genler ve bir dizi çevresel faktör arasındaki etkileşim şizofreniye neden olabilir. Bunun dışında psikososyal faktörler de şizofreninin başlangıcını ve seyrini etkileyebilir. Erkeklerin ve kadınların şizofreniye yakalanma olasılığı eşittir. Fakat erkekler daha erken dönemde şizofreni semptomları göstermeye başlayabilirler. Şizofreni semptomları aniden başlayabilir ya da zaman içerisinde daha belirgin hale gelebilir. Şizofreninin bilinen kesin bir nedeni olmasa da şizofreni ile ilişkilendirilen birkaç durum vardır. Bu durumlar şunlardır :

• Kış aylarında doğmak
• Çok düşük doğum ağırlığı
• Doğum sırasında meydana gelen komplikasyonlar
• Eğlence amaçlı madde kullanımı
• Genetik faktörler
• Beyin yapısı

Şizofreni Teşhisi Nasıl Konulur?

Şizofreni teşhisi için birden fazla test ve kontrol gerekir. Bu nedenle kişi öncelikle bir psikiyatri uzmanına yönlendirilir ve semptomların değerlendirilmesi istenir. Değerlendirme mevcut semptomlar, tıbbi geçmiş, aile öyküsü ve herhangi bir madde bağımlılığı sorunu hakkında sorular içerir. Kişinin semptomları hakkında daha fazla bilgi için bir aile üyesiyle konuşmak da gerekebilir. Doktor daha sonra fizik muayene yapabilir ve altta yatan nedenleri ekarte etmek için kan testleri veya beyin taraması isteyebilir.

Doktorlar şizofreniyi düşündüren semptomların felç, beyin yaralanmaları, tümörler ve beyin yapısındaki diğer değişiklikler gibi sorunlardan meydana gelmediğinden emin olmak için çeşitli görüntüleme teknikleri isterler. Bu teknikler genellikle BT ya da MRG'dir.

Aynı zamanda gerekli durumlarda bir elektroensefalografi (EEG) yardımıyla beyindeki elektriksel aktiviteye kaydedilerek değerlendirebilir. Doktorlar kişinin tanımladığı belirtileri veya davranışları gözlemleyerek şizofreni veya bununla ilgili bozuklukları teşhis edebilir. Daha sonra bulunan semptomlar şizofreni teşhisi için gerekli kriterlerle karşılaştırılır. Tanı koymak için ilgili semptomların en az altı aydır sürüyor olması gerekir. Semptomlar kişinin işte, okulda, evde veya sosyal hayatta işlevsellikte sorun yaratacak kadar şiddetli olabilir.

Şizofreni ile Birlikte Ortaya Çıkan Semptomlar Nelerdir?

Şizofreni hastaları genellikle hafıza, dikkat ve problem çözme gibi bilişsel becerilerde veya düşünme becerilerinde kalıcı zorluklar yaşarlar. Şizofreni hastası olan bazı kişiler yaşamları boyunca periyodik olarak semptomlarda kötüleşme ve hafifleme yaşayabilirken bazılarında semptomlar zamanla kademeli olarak kötüleşir. Belirtilerin şiddeti, süresi ve sıklığı hastadan hastaya farklılaşabilir; ancak yaş ilerledikçe şiddetli psikotik semptomların görülme sıklığı genellikle azalır. İlaçları doktorun önerdiği şekilde almamak, alkol veya uyuşturucu madde kullanımı ve stres belirtileri artırabilir.

Şizofreni belirtileri negatif ve pozitif belirtiler olarak ayrılabilir. Negatif belirtiler şizofreni yaşayan kişide anormal olarak neyin eksik veya yok olduğunu ifade eder. Negatif belirtiler ilişkiler ve seks de dahil olmak üzere hayata ve etkinliklere ilgi ve motivasyon kaybı, konsantrasyon eksikliği, evden çıkmak istememe, uyku düzeninde değişiklikler gibi semptomlar şeklindedir. Görülen ilk negatif belirtilerin olduğu safhaya şizofreninin prodromal dönemi denir. Prodromal dönemdeki semptomlar genellikle kademeli olarak ortaya çıkar ve yavaş yavaş kötüleşir. Sıklıkla kişinin sosyal olarak daha içine kapanmasını içerir. Ayrıca hastalar görünüşlerine veya kişisel hijyenlerine olan ilgilerini kaybedebilirler. Negatif belirtiler arasında şunlar bulunabilir:

• Duygusal ifade yeteneğinde bozulma
• Konuşma bozuklukları
• Sosyal temas kurma isteğinde azalma
• Günlük faaliyetlerde bulunma isteğinde azalma
   

Şizofreninin pozitif belirtileri genellikle ilk akut duygudurum değişikliklerinden birkaç yıl önce ortaya çıkar. Pozitif belirtiler detaylı olarak şunları içerebilir:

• Halüsinasyonlar: Halüsinasyonlar var olmayan şeyleri görme, duyma, koklama, tatma veya hissetme olarak tanımlanabilir. En yaygın halüsinasyon sesler duymaktır.
• Psikoz: Psikoz beynin bilgiyi işleme biçimindeki bir bozulma nedeniyle gerçeklikle temasın kaybolması olarak tanımlanabilir. Psikozlar normal algılara benzer bir izlenimle canlı ve nettirler. Psikoz şiddetli olduğunda kişinin günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirmede sorunlara neden olabilir. Psikotik semptomlara bağlı olarak düşünceler ve konuşma birbirine karışabilir. Bu da kişinin konuşmasının diğer insanlar tarafından anlaşılmasını zorlaştırır.
• Davranış ve düşüncelerdeki değişiklikler: Kişinin davranışları düzensiz ve öngörülemez hale gelebilir. Görünüşü veya giydiği kıyafetler başkalarına alışılmadık gelebilir. Şizofreni hastaları sebepsiz olarak tedirgin olabilir, bağırabilir veya küfür edebilirler. Düşüncelerinin başkası tarafından kontrol edildiğine, kendilerine ait olmadığına, zihinlerine başka biri tarafından yerleştirildiğine, sanki biri düşünceleri zihinlerinden çıkarıyormuş gibi kaybolduğuna inanabilirler.

Şizofreni Tedavisi

Tedavi bir psikiyatrist gözetiminde olmalıdır ancak bir doktor ruh sağlığı hemşiresi, sosyal hizmet uzmanı, uğraşı terapisti ve klinik psikolog dahil olmak üzere farklı ruh sağlığı uzmanlarından oluşan bir ekibi içerebilir. Tedaviler kişinin ihtiyaçlarına göre şekillendirilir. Şizofreni genellikle her bireye özel olarak hazırlanmış bir ilaç ve terapi kombinasyonu ile tedavi edilir. Tedavide sıklıkla ilaçlar ve bilişsel davranışçı terapi (CBT) yöntemi tercih edilir. Şizofreni için günümüzde kalıcı bir tedavi seçeneği mevcut olmamasına rağmen çeşitli antipsikotik ilaçlar hastalığın akut fazında görülen psikotik semptomların azaltılmasında etkilidir ve ayrıca gelecekteki akut atak olasılığını ve şiddetini azaltmaya yardımcı olabilir. Aynı zamanda tedavi yoluyla stresin azaltılmasına, istihdamın desteklenmesine veya sosyal becerilerin geliştirilmesine katkı sağlayabilir. Şizofreni hastaları genel popülasyona göre daha yüksek oranda ilaçları kötüye kullanma riski altındadır. Tedavi seçenekleri aşağıda daha detaylı olarak ele alınmıştır.

İlaç

İlaç kullanımı şizofreni için ana tedavi şeklidir. Antipsikotik ilaçlar halüsinasyonlar ve sanrılar gibi ana semptomları azaltabilir. Bununla birlikte normal olarak etkisini göstermeye başlaması 6 haftayı bulabilir. Bazı kişilerde ilaca karşı yan etkiler gelişir, bu nedenle düzenli olarak takip önem taşır.

Psikoterapiler

Psikoterapiler insanların semptomlarını anlamalarına, yönetmelerine ve yeni baş etme yollarını öğrenmelerine yardımcı olabilir. Bilişsel davranışçı terapi gibi psikoterapi yöntemleri şizofreni hastalarının hastalıklarıyla başa çıkmalarına ve durumlarını yönetmelerine yardımcı olabilir. Tedavide kullanılabilen diğer yöntemler arasında, kişinin motivasyon kaybını yenmesine ve semptomlarını tanımasına yardımcı olabilecek, sanat ve drama terapisi yer alır. Sağlık hizmeti sağlayıcıları ayrıca sosyal becerilere yardımcı olmak, kişisel bakım rutinleri oluşturmak gibi farklı alanlara da odaklanan teknikler önerebilir.

Topluluk Desteği

Akıl sağlığı hizmetleri şizofreni hastaları için pratik destek de sağlayabilir. İstikrarlı bir yaşam ortamı, destekleyici ilişkiler ve anlamlı bir iş veya aktivite iyileşme için temel bileşenlerdir. Şizofreni hastası bazı kişiler işe veya eğitime geri dönmelerine yardımcı olacak rehabilitasyon ve beceri eğitimine ihtiyaç duyabilir.

Hastane Tedavi

Şizofreni hastalarının bazılarının zaman zaman hastanede tedavi edilmesi gerekebilir. Hastaneye yatış, semptomlar kontrolden çıktığında veya kişi evde idare edemediğinde yardımcı olmak için tercih edilir.

Elektrokonvülsif Terapi

Elektrokonvülsif tedavi (EKT) semptomların belirli ilaçları denedikten sonra düzelmediği ve kişinin kendine zarar verme veya başkalarına zarar verme riski altında olduğu durumlarda tercih edilen bir tedavi seçeneğidir. Bu tedavi kafa derisine uygulanan ve beynin belirli kısımlarını uyaran bir elektrik akımı kullanmayı içerir. Siz de ruhsal bazı sorunlar yaşıyorsanız bir sağlık kuruluşuna başvurarak destek almayı ihmal etmeyin.