Kemoterapi Nedir? Kemoterapi Yan Etkileri Nelerdir?

Kemoterapi, kanser tedavisinde en sık kullanılan ve en etkili yöntemlerden biri olarak modern tıbbın temel taşlarından biridir. Kanser hücrelerinin kontrolsüz büyümesini ve çoğalmasını durdurmayı amaçlayan bu tedavi, ilaçların damar yoluyla, ağızdan veya bölgesel yollarla vücuda verilmesiyle uygulanır. Kemoterapi, tek başına kullanılabileceği gibi cerrahi, radyoterapi ve immünoterapi gibi farklı yöntemlerle de kombine edilebilir. Özellikle erken evrede kanserin tamamen ortadan kaldırılmasında, ileri evrede ise hastalığın kontrol altına alınarak yaşam kalitesinin artırılmasında önemli rol oynar.

Kemoterapi Nedir?

Kemoterapi, kanser hücrelerinin büyümesini ve çoğalmasını durdurmak amacıyla uygulanan ilaç tedavisidir. Kanser hücreleri kontrolsüz şekilde çoğaldıkları için normal hücrelere zarar verir ve vücudun işleyişini bozar. Kemoterapi ilaçları, bu anormal hücrelerin bölünmesini engelleyerek veya onları doğrudan yok ederek etki gösterir. Tedavi genellikle damar yoluyla verilen güçlü ilaçlarla yapılır, ancak bazı durumlarda hap, kapsül ya da cilt altı enjeksiyon şeklinde de uygulanabilir. Amaç sadece kanserli hücreleri yok etmek olsa da ilaçlar normal hücreleri de etkileyebildiği için tedavi sırasında bazı yan etkiler ortaya çıkar.

Kanserin türüne, evresine ve hastanın genel sağlık durumuna göre tek başına ya da radyoterapi, cerrahi ve immünoterapi gibi yöntemlerle birlikte kullanılabilir. Bu tedavi, kanserin küçültülmesini, yayılmasının önlenmesini veya ameliyat sonrası geriye kalan kanser hücrelerinin yok edilmesini sağlayabilir. 

Kemoterapi Neden Uygulanır?

Uygulanma amacı, sadece kanser hücrelerini yok etmekle sınırlı değildir. Bazı durumlarda hastalığın ilerlemesini durdurmak, bazılarında ise yaşam kalitesini artırmak için kullanılır. Tedavi planı, onkologlar tarafından hastanın kişisel ihtiyaçlarına göre şekillendirilir.

Kemoterapinin uygulanma nedenleri şu şekilde özetlenebilir:

• Kanseri tamamen yok etmek: Erken evredeki bazı kanser türlerinde kemoterapi, kanser hücrelerini tamamen ortadan kaldırarak hastalığı tedavi edebilir.
• Kanseri küçültmek: Tümörün boyutunu küçülterek ameliyat ya da radyoterapiyi daha etkili hale getirmek için uygulanır.
• Yayılmayı önlemek: Kanser hücrelerinin vücudun farklı bölgelerine metastaz yapmasını engellemek amacıyla tercih edilir.
• Nüksü azaltmak: Ameliyat sonrası geride kalabilecek mikroskobik kanser hücrelerini yok ederek hastalığın tekrar etme riskini düşürür.
• Belirtileri hafifletmek: İleri evrede olan ve tamamen tedavi edilemeyen kanserlerde ağrı, nefes darlığı, şişlik gibi şikâyetleri azaltarak yaşam kalitesini artırabilir.
• Diğer tedavilerle destek sağlamak: Radyoterapi ve immünoterapi ile birlikte kullanıldığında tedavinin etkinliğini yükseltebilir.

Kemoterapi Nasıl Uygulanır?

İlaçlar genellikle damar yoluyla (intravenöz) verilir, ancak tablet, kapsül, kas içi ya da cilt altı enjeksiyon gibi farklı yöntemler de kullanılabilir. Bazı ilaçlar doğrudan karın boşluğuna, beyin-omurilik sıvısına veya idrar yollarına uygulanabilir. Uygulamanın şekli, kanser hücrelerine en etkili biçimde ulaşmayı hedefler. Tedavi genellikle belirli aralıklarla seanslar halinde yapılır ve bu aralarda vücut kendini toparlamaya fırsat bulur.

Kemoterapinin uygulanma yöntemleri şu şekilde sıralanabilir:

• Damar yoluyla (intravenöz): En yaygın yöntemdir, ilaç serum ile direkt olarak damardan verilir.
• Ağız yoluyla: Hap, kapsül veya sıvı şeklinde alınabilir; düzenli kullanımı gerektirir.
• Enjeksiyon ile: Kas içine (intramüsküler) veya cilt altına (subkutan) uygulanabilir.
• Topikal uygulama: Krem veya jel formunda cilt yüzeyine sürülerek etki eder.
• Bölgesel uygulama: İlacın doğrudan karın boşluğu, göğüs boşluğu ya da omurilik çevresine verilmesiyle yapılır.
• Kateter veya port ile uygulama: Uzun süreli tedavi alacak hastalarda damar yolu açmak yerine port yerleştirilerek ilaç bu cihaz üzerinden verilir.
• Yoğun kemoterapi: Bazı durumlarda yüksek dozda ilaçlar kısa sürede uygulanabilir ve ardından kemik iliği nakli gerekebilir.

En Ağır Kemoterapi Hangisi?

Kemoterapi ilaçlarının “ağırlığı”, hem yan etkilerinin şiddeti hem de vücuda verdiği toksik etki açısından değerlendirilir. Her hasta için en ağır olan farklı olabilir çünkü vücudun dayanıklılığı, eşlik eden hastalıklar ve kullanılan ilaçların kombinasyonu sonuçları değiştirir. Ancak genel olarak yüksek doz kombinasyon kemoterapileri ve kemik iliği nakli öncesinde uygulanan yoğun kemoterapi protokolleri en ağır tedaviler arasında yer alır.

• Yüksek doz metotreksat, sisplatin ve doksorubisin içeren protokoller en güçlü toksik etkiye sahip ilaçlardır.
• Lenfoma ve lösemi tedavilerinde kullanılan CHOP, BEACOPP gibi protokoller, yan etkileri nedeniyle ağır kabul edilir.
• Kemik iliği nakli öncesinde verilen “kondisyonlama kemoterapileri”, bağışıklık sistemini sıfırlamak için çok yüksek dozlarda ilaç içerir ve oldukça zorlayıcıdır.

Kemoterapi Yan Etkileri Nelerdir?

Kemoterapi ilaçları hızla bölünen sağlıklı hücreleri de etkileyebilir. Bu durum saç kökleri, sindirim sistemi hücreleri, kemik iliği hücreleri ve ağız içi dokularda belirgin yan etkilere yol açar. Yan etkilerin şiddeti kullanılan ilaçlara, dozlara ve hastanın genel sağlık durumuna bağlıdır. Bazı yan etkiler kısa süreli iken bazıları uzun vadede kalıcı olabilir.

Kemoterapinin yaygın yan etkileri şöyledir:

• Mide bulantısı ve kusma: En sık görülen yan etkilerden biridir.
• Saç dökülmesi: Geçici olup tedavi bittikten sonra saçlar yeniden çıkar.
• Yorgunluk ve halsizlik: Kemik iliği baskılanmasına bağlı kansızlık gelişebilir.
• Ağız yaraları (mukozit): Yemek yemeyi ve sıvı alımını zorlaştırabilir.
• İshal veya kabızlık: Sindirim sistemi hücrelerinin etkilenmesi sonucu gelişir.
• Enfeksiyon riski: Bağışıklık sistemini baskıladığı için hastalar daha kolay enfeksiyon kapabilir.
• Kanama ve morarma eğilimi: Kan pıhtılaşmasını sağlayan trombositlerin azalmasıyla oluşur.
• Cilt ve tırnak değişiklikleri: Kuruluk, renk değişimi veya kırılganlık görülebilir.
• Sinir hasarı (nöropati): Ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma hissi gelişebilir.
• Kilo kaybı veya iştah azalması: Tedavi süresince beslenme alışkanlıkları bozulabilir.
• Kısırlık riski: Bazı ilaçlar üreme hücrelerini etkileyerek geçici veya kalıcı kısırlığa yol açabilir.

Kemoterapi Alan Hastalar Nelere Dikkat Etmelidir?

Kemoterapi süreci hem fiziksel hem de psikolojik açıdan oldukça yorucu olabilir. Tedavi sırasında bağışıklık sistemi zayıflar, vücut enfeksiyonlara karşı daha savunmasız hale gelir ve yan etkiler günlük yaşamı doğrudan etkileyebilir. Bu nedenle hastaların dikkat etmesi gereken noktalar tedavinin başarısını ve yaşam kalitesini artırmada kritik rol oynar. Düzenli doktor kontrollerine gitmek, ilaçları aksatmamak ve kişisel hijyene özen göstermek bu sürecin temel taşlarındandır. Ayrıca hastaların ruhsal sağlıklarını koruyabilmeleri için aile desteği ve gerekirse profesyonel psikolojik destek almaları da oldukça önemlidir.

Kemoterapi gören hastaların dikkat etmesi gereken başlıca noktalar şunlardır:

• Enfeksiyonlardan korunma: Kalabalık ortamlardan uzak durmak, elleri sık sık yıkamak ve maske kullanmak enfeksiyon riskini azaltır.
• Hijyen kurallarına uymak: Yiyeceklerin iyice yıkanması, kişisel eşyaların paylaşılmaması ve düzenli banyo yapılması önerilir.
• Dengeli beslenmek: Bağışıklığı desteklemek için vitamin ve mineral açısından zengin besinler tercih edilmelidir.
• Bol sıvı tüketmek: Kemoterapi ilaçlarının böbreklerden atılması için günde en az 2-2,5 litre su içilmesi önemlidir.
• Yan etkilere karşı hazırlıklı olmak: Bulantı, saç dökülmesi veya yorgunluk gibi şikayetler için doktorun önerdiği destek tedavileri aksatmamak gerekir.
• Cilt ve ağız bakımına özen göstermek: Ağız yaralarını önlemek için yumuşak diş fırçası kullanılmalı, cilt kuruluğu için nemlendirici tercih edilmelidir.
• Düzenli uyku ve dinlenme: Yorgunluğu azaltmak için yeterli uyku almak ve gün içinde kısa dinlenme araları vermek faydalıdır.
• Ruhsal destek almak: Kaygı ve depresyonla baş edebilmek için psikolojik destek veya hasta destek gruplarına katılmak yararlı olabilir.
• Aşırı fiziksel zorlanmadan kaçınmak: Günlük aktiviteler kontrollü yapılmalı, ağır işler ya da yorucu egzersizlerden uzak durulmalıdır.
• Doktor önerisi dışında ilaç kullanmamak: Bitkisel destekler dâhil tüm takviyeler mutlaka hekime danışılmalıdır.

Kemoterapi Alan Hastalar Nasıl Beslenmelidir?

Kemoterapi sürecinde beslenme, hem bağışıklık sistemini güçlendirmek hem de yan etkilerin etkisini azaltmak için kritik bir role sahiptir. Tedavi sırasında iştahsızlık, mide bulantısı, ağız yaraları ve tat değişiklikleri sık görülen sorunlardandır. Bu nedenle hastaların beslenme düzeni, kolay tüketilebilir, besin değeri yüksek ve sindirimi kolay gıdalar üzerine kurulmalıdır. Ayrıca hijyenik hazırlık süreci çok önemlidir; çünkü enfeksiyon riski yüksek olan hastalarda bozulmuş ya da iyi yıkanmamış gıdalar ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

1 Seans Kemoterapi Ne Kadar Sürer?

Bir kemoterapi seansının süresi, kullanılan ilacın türüne, veriliş yöntemine ve tedavi protokolüne göre değişiklik gösterebilir. Bazı ilaçlar kısa sürede damar yolundan verilebilirken, bazı kombinasyon tedavileri saatler sürebilir. Ortalama olarak tek bir seans 30 dakika ile 6 saat arasında sürmektedir. Daha yoğun tedavi protokollerinde hasta birkaç gün hastanede yatışla kemoterapi alabilir. Seans öncesinde damar yolu hazırlanır veya port/kateter aracılığıyla ilaç verilir, ardından olası yan etkiler için hastanın durumu bir süre gözlemlenir.

Kemoterapi Ne Kadar Sürer?

Kemoterapi tedavisinin toplam süresi, kanserin türüne, evresine, hastanın genel sağlık durumuna ve uygulanan ilaç protokolüne bağlıdır. Tedavi genellikle dönemler (kürler) halinde uygulanır. Bir kür, birkaç gün süren kemoterapi uygulaması ve ardından vücudun toparlanması için verilen dinlenme süresinden oluşur. Bu kürler genellikle 2 ila 4 hafta aralıklarla tekrarlanır. Toplam tedavi süresi ise 3 aydan 6 aya, bazı durumlarda ise 1 yıla kadar uzayabilir.

Kemoterapi Kimlere Uygulanır?

Tedavi planı kişiselleştirilir. Yani her hasta için aynı ilaçlar veya dozlar kullanılmaz. Onkologlar hastanın genel sağlık durumu, yaşı, organ fonksiyonları ve kanserin evresini dikkate alarak tedavi planını belirler.

Kemoterapinin uygulandığı başlıca hasta grupları şunlardır:

• Erken evre kanser hastaları: Ameliyat sonrası geride kalabilecek mikroskopik hücreleri yok etmek için uygulanır.
• İleri evre kanser hastaları: Tümörün küçültülmesi, yayılmasının engellenmesi veya semptomların hafifletilmesi için kullanılır.
• Metastatik kanser hastaları: Kanser başka organlara sıçradığında hastalığın ilerleyişini yavaşlatmak için tercih edilir.
• Radyoterapi veya cerrahi öncesi hastalar: Tümör boyutunu küçültmek için uygulanabilir (neoadjuvan kemoterapi).
• Radyoterapi veya cerrahi sonrası hastalar: Tekrar riskini azaltmak amacıyla uygulanabilir (adjuvan kemoterapi).
• Kanserin tedavi edilemediği durumlarda: Ağrı ve diğer semptomları azaltarak yaşam kalitesini artırmak için uygulanabilir (palyatif kemoterapi).

Kemoterapi Vücuttan Nasıl Atılır?

İlaçların büyük bir kısmı karaciğer ve böbrekler aracılığıyla parçalanır ve vücuttan uzaklaştırılır. Daha sonra idrar, dışkı, ter ve solunum yoluyla atılım gerçekleşir. Bu nedenle kemoterapi sürecinde karaciğer ve böbrek fonksiyonları yakından takip edilir. İlaçların vücuttan tamamen temizlenme süresi kullanılan doza ve ilacın özelliklerine bağlıdır. Bu nedenle hastalara bol sıvı tüketmeleri, böbreklerini korumaları ve doktorun önerdiği kan testlerini düzenli yaptırmaları tavsiye edilir.