Osteoporoz Kliniği

Osteoporoz Kliniği neleri amaçlar?

• Osteoporoz (kemik erimesi) tanısı koymayı
• Osteoporoz nedenini ortaya çıkarmayı
• Osteoporozlu hastalara ihtiyaç duydukları rehabilitasyon ilkelerini (beslenmenin düzenlenmesi, egzersizlerin öğretilmesi, düşmenin engellenmesi, risk faktörlerinin engellenmesi gibi) öğretmeyi
• Hastaların takiplerinin düzenlenmesini
• Osteoporozdan korunma ilkeleri konusunda halkı aydınlatmak
• Osteoporoz nedene yönelik tedavinin programlanmasını ve takibini
• Gerekli dokümanların ve istatistiksel bilgilerin toplanarak yayın haline getirilmesini

Çalışma düzeni

• Polikliniğe müracaat eden hastaların osteoporoz açısından gerekli sorgulamaları ve muayeneleri yapılır. Risk faktörleri ortaya konur.
• Menopoza girmiş veya aşağıda belirtilen risk faktörü olan tüm hastalardan BMD (Kemik Mineral Yoğunluğu) istenir.
• Kırık açısından sırt ve bel filmi istenir.
• Osteoporoza neden olabilecek sekonder nedenler açısından rutin kan ve idrar tahlilleri yapılır.
• Gerekirse kemik doku yapım ve yıkım belirteçleri ve ileri laboratuvar tetkikleri istenir.
• Yukarda belirtilen tetkiklerin gerekli olanları duruma göre belirli periyotlarla tekrarlanır.

Osteoporoz Çalışma Grubu

• Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı
• Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı
• Endokrin Hastalıkları Uzmanı
• Geriatrik Hastalıklar Uzmanı
• Beslenme ve Diyet Uzmanı
• Fizyoterapist

Osteoporoz nedir?

Osteoporoz, vücudumuzdaki kemiklerin sertliklerinin azalıp, kalitelerinin bozulması sonucunda daha zayıf ve kırılabilir hale gelmeleriyle ortaya çıkan ve tüm iskeletimizi etkileyen sistemik bir hastalıktır. Osteoporoz, ortalama yaşam süresinin uzaması ve yaşlı nüfusun artmasıyla, günümüzde en sık görülen hastalıklardan biri haline geldi. Yapılan çalışmalar; 50 yaş üzerindeki her 3 kadından 1`inin ve her 5 erkekten 1`inin, hayatının bir döneminde kırık yaşayacağını gösterirken, uzmanlar en iyi tedavinin korunma olduğunun altını çiziyor.

Osteoporozun belirtileri, tanı ve tedavisi

Osteoporozun en önemli belirtisi kırıklardır. Halk arasında osteoporozla ilgili yanlış bilinen şey, osteoporozun ağrıya neden olabileceğidir. Kırık olmadığı sürece osteoporoza bağlı ağrı oldukça nadir görülür. Omurga üzerinde ortaya çıkan kırık sonucu; boy kısalır, duruş bozukluğu ve kamburluk ortaya çıkar. Kamburlaşma sonucunda kemikler, karın boşluğu ve göğse baskı yapar. Buradaki organlar olumsuz etkilenirken hastanın vücut imajı bozulur. Bu da psikolojik sorunların ortaya çıkmasına, osteoporoz hastasının toplumdan uzaklaşmasına neden olur.

Osteoporoz neden önemlidir?

• En sık görülen kemik hastalığı olarak kabul edilmektedir.
• Uzayan yaşam süresine bağlı olarak dünya nüfusunun yaşlanması, osteoporoz ve osteoporoza bağlı kırıkların görülme sıklığında önemli artışa neden olmuştur.
• Günümüzde önemli bir ekonomik ve sosyal problem haline gelmiştir.
• Önlenebilir, tedavi edilebilir bir hastalıktır.
• ABD’de osteoporozlu veya düşük kemik yoğunluklu hastaların yaklaşık yarısı bunun farkında değil.
• Osteoporoz nedeniyle ABD’de yılda 1.5 milyon kırık meydana gelmektedir. Bunlardan 300.000 kalça kırığı, 700.000 omur kırığı, 250.000 el bileği kırığı, 300.000 diğer kırıklardan oluşmaktadır.
• Kalça kırığı olanların yaklaşık yüzde 20’si ilk 1 yıl içinde hayatını kaybetmektedir, yüzde 30’dan fazlası ise sakat kalmaktadır.
• 50 yaşında menopoz sonrası kadınlarda yaşam boyu ölüm riski: Koroner kalp hastalığı % 31.0, kalça kırığı % 2.8, meme kanseri % 2.8, rahim kanseri % 0.7.
• Dünyada kalça kırığı: 1990’lı yıllarda 1.7 milyon, 2050 yılında 6.3 milyona ulaşması bekleniyor.

Osteoporoz sadece kadınlarda mı görülür?

Osteoporoz, daha çok kadınların maruz kaldığı bir hastalık olarak bilinse de, erkekleri de etkileyen önemli bir sağlık problemidir. Osteoporozun bilinen en önemli risk faktörü ise yaşlanma. İçinde bulunduğumuz yüzyılda hastalıkların tanı ve tedavisinde yaşanan olumlu gelişmeler, insanların ortalama yaşam sürelerini uzatsa da, yaşla birlikte artan pek çok hastalık gibi osteoporozu da sağlık gündeminin ilk sıralarına oturtuyor. Çünkü, tüm dünyada yaşlı nüfusun artmasıyla birlikte osteoporoz ve osteoporoza bağlı kırıkların görülme sıklığında da önemli bir artış yaşanıyor. Günümüzde kalça kırıklarından ölüm, kalp ve kanser hastalıklarına bağlı ölümlerden sonra üçüncü sırayı alıyor.

Erkekler de osteoporoz taraması yaptırmalı mıdır?

Yapılan çalışmalar; 50 yaş üzerindeki her üç kadından birinin ve her beş erkekten birinin, hayatının bir döneminde kırık yaşayacağını gösterirken, uzmanlar en iyi tedavinin “korunma” olduğunun altını çiziyor. Uzmanlar, 65 yaşın üstündeki tüm kadınların osteoporoz taramasında geçmesi gerektiğini, genellikle 45-50 yaş arası kemik yoğunluk ölçümü yaptırmak tavsiye ediliyor. Ayrıca, 65 yaşının altında olmasına rağmen ilave osteoporoz risk faktörlerine sahip veya yakın zamanda kemik kırığı yaşamış postmenopozal kadınların da tarama yaptırması gerekiyor.

Öte yandan erkeklerde osteoporoz taramasının ne zaman yapılacağını bildiren herhangi resmi bir bilgi bulunmuyor. Uzmanlar, bazı yaşlı erkeklerde rutin osteoporoz taraması yapılmasını öneriyor. Journal of the American Medical Association (Amerikan Tıp Birliği Dergisi) yayımlanan yeni bir çalışmaya göre osteoporozun rutin test ve tedavisi, belirli yaşlı erkekler için de gerekli. Konuyla ilgili yapılan araştırmada, en yüksek osteoporoz riskine sahip erkek grubu olan 65 yaşının üzerindeki erkeklerde kalça kırığı riskini tahmin etmek için bir bilgisayar programı kullanıldı. Araştırmada, bu erkeklerde osteoporoz kırığıyla birliktelik gösteren düşük verimlilik gibi dolaylı ve doğrudan tıbbi maliyetler de hesaplandı. Araştırma sonucunda, erken dönemde kırık olması halinde 65 yaş üzerindeki erkeklerde rutin kemik mineral yoğunluğu testinin yapılmasının ve kırık hikâyesi göz önüne alınmaksızın, 80 yaşının üzerindeki erkeklerin rutin teste alınmasının gerekli olduğunu belirlendi.

Osteoporozda kemik kaybı hangi yaşlarda başlıyor?

Kemikler aslında yapım ve yıkım faaliyetleriyle sürekli yenilenen canlı dokular. Bu yapım ve yıkım süreci, kadınlarda 30 yaşına kadar dengeli bir şekilde devam ederken, bu yaştan itibaren denge, yıkımın lehine değişiyor. Doruk kemik kütlesinin oluştuğu 30 yaşından sonra kadınlarda, yıllık yüzde 0.5`lik bir oranda geri dönüşümsüz kemik kaybı başlıyor. Bu kayıp, özellikle menopozdan itibaren daha da hızlanıyor ve kaybedilen kemik dokusu miktarı, kadının ileride kemik kırığıyla karşılaşıp karşılaşmayacağını belirleyen en önemli etkenlerden birini oluşturuyor.

Osteoporoz hangi organları etkiler?

Osteoporoz en fazla, vücudun yükünü taşıyan omurları etkiliyor. Tüm osteoporoz olgularının yüzde 47`si omurlarda, yüzde 20`si kalçada, yüzde 13`ü bileklerde ve yüzde 20`si diğer kemiklerde görülüyor. Omurlardaki çökme kırıklarına bağlı olarak, özellikle ileri yaşlarda boyda kısalma oluşabiliyor. Başta kalçada olmak üzere diğer kemiklerde de, hafif düşmeler sonucunda veya kendiliğinden, ölümcül olabilen kırıklar oluşabiliyor.

Osteoporoz sonuçları nelerdir?

Osteoporozun en önemli sonucu kırık ve buna bağlı olarak gelişen sakatlıklardır. Özellikle 50 yaşın üzerinde kalça, omur ve el bileği kırılma riski, kadınlarda yüzde 40, erkeklerde ise yüzde 13 olarak kabul ediliyor. Bu istatistiksel veriler, her 50 yaşın üzerindeki 10 hastadan 4’ünün kalça, omur ya da el bileği kırığı ile karşılaşma riskine sahip olduğunu ortaya koyuyor. Kırığın maliyetlerini ve sosyal yönüne bakıldığında ise ortaya büyük problemler çıkıyor. Bugün ABD`de yılda 1.5 milyon kırık meydana geliyor. Bunun 300 binini kalça, 700 binini omur, 250 binini el bileği, 300 binini ise diğer kırıklar oluşturuyor. Kalça kırığına maruz kalan hastaların yüzde 20`si, ne yazık ki ilk 1 yıl içerisinde kaybedilirken, yüzde 30`dan fazlası sakat kalıyor. 1990`lı yılların başında 1.7 milyon olan kalça kırığı sayısının, 2050 yılında 6.5 milyona çıkacağı tahmin ediliyor.

Osteoporozda risk faktörleri nelerdir?

Risk faktörleri, majör ve minör olmak üzere iki başlık altında toplanıyor. Majör risk faktörleri arasında en çok düşük kemik yoğunluğu görülüyor. Bu nedenle menopoz yaşı olarak kabul edilen 45-50 yaşlarında mutlaka bir kez kemik yoğunluğu ölçümü yaptırılması gerekiyor. Risk faktörleri değerlendirildikten sonra bu ölçümlerin ne sıklıkta tekrarlanacağının doktor tarafından belirlenmesi gerekiyor.

Bir diğer risk faktörü de yaştır. Kemik yoğunluğu aynı olan biri 50, diğeri 80 yaşındaki iki hastanın kırığa maruz kalma riski birbirinden çok farklıdır. Çünkü yaşla birlikte kemik kalitesi de bozulur. Kalitenin bozulması, yoğunluk ne olursa olsun kırık riskini artırmaktadır. Geçmişteki bilgilerin aksine, kırık riskini değerlendirirken artık sadece kemik yoğunluğuna değil, kemiğin mikromimari yapısı ve kalitesine de bakılabiliyor.

Daha önce geçirilmiş olan kırıklar, kırık riskini artırmaktadır. Eğer hastanın geçmişinde bir omur kırığı varsa, 1 yıl içinde yeni bir omur kırığı oluşma riskinin 5 kat, kalça kırığı riskinin ise 3 yıl içinde 2 kat arttığını söylemek mümkün. Anne, kız kardeş ya da teyzelerde geçirilmiş bir kırık hikayesi varsa, yeni bir kırık geçirme riski 1 yıl içinde 1.5 ile 2 kat arasında artıyor.

Osteoporozda minör risk faktörleri:

Osteoporozun minör risk faktörlerinin başında ise cinsiyet yer alıyor. Çünkü her 5 kırıktan 4`ü kadınlarda görülüyor. Beyazların kırık riski ise Afrikalı kadınlara oranla çok daha yüksek. Günümüzde genetik özelliklerin de kemik yapısını yüzde 70 ile 80 oranında etkilediği düşünülüyor. Aşırı alkol ve kafein tüketimi, kortikosteroid adı verilen ilaç grubunun ve tiroid tedavisinde kullanılan ilaçların uzun süreli kullanımı da osteoporoz riskini artıran nedenlerden. Östrojen hormonunun eksikliği de osteoporozun gelişimini tetikliyor.

Erken menopoz ya da cerrahi girişim sonucu meydana gelen menopoz, kemiğin yapım ve yapım dengesini yapım aleyhine bozuyor. Bu nedenle 38 yaş ve öncesinde herhangi bir nedenle menopoza girmiş olan kadınların, osteoporoz açısından yakından incelenmesi önemli. Ayrıca tiroid bezi, ağır karaciğer ve böbrek hastalıkları, bazı romatizmal hastalıklar yine minör faktörler arasında yer almaktadır.

Osteoporozun tanısı nasıl konuyor?

Osteoporozun tanısındaki ve tedavinin takibindeki altın standart, kemik mineral yoğunluğu ölçümüdür. Bunun yanı sıra kırık olup olmadığını anlamak için hastaların sırt ve bel filmleri rutin olarak istenmektedir. Ayrıca osteoporoza neden olabilecek diğer hastalıkların varlığını sorgulamak açısından kan ve idrar tahlilleri de önemlidir.

Osteoporoz nasıl tedavi ediliyor?

Osteoporozun tedavisinde geçmiş yıllarda akıllara ilk olarak hormon tedavisi gelirdi. Ancak son yıllarda bu tedavi yöntemi pek önerilmiyor. Hormon tedavisinin sadece terleme, ateş basması, uykusuzluk, sinirlilik gibi menopozun diğer etkilerinin yoğun olarak yaşandığı zaman kullanılması gerekiyor. Onun dışında sadece osteoporoz tedavisinde hormonun yeri yok. Osteoporoz tedavisinde amaç; kırıkların önlenmesi, kemik mineral yoğunluğunun korunması ve hatta artırılması, kırığa ve duruş bozukluğuna bağlı şikayetlerle mücadele ve günlük aktivitelerin maksimuma çıkarılarak yaşam kalitesinin artırılması olmalı. Onun yerine bifosfonatlar, stronsiyum gibi elementler, selektif östrojen reseptör modülatörleri yani SERM`ler, kalsitonin, parathormon, bitkisel kaynaklı östrojen ihtiva eden ilaçlar tercih ediliyor. Tedavide mutlaka kemiğin yapı taşı olan kalsiyumun ve kalsiyumun emilimini artırmak için D vitamininin yer alması gerekiyor.

Osteoporoz’dan korunma

• Düşmenin önlenmesi
• Beslenmenin düzenlenmesi
• Fiziksel aktivite ve egzersizin teşvik edilmesi
• Risk faktörlerinden korunma
• Yeterli kalsiyum alımı
• Yeterli D vitamini alımı

Neden düşüyoruz?

Düşmelere dair rakamlar

• 65 yaş ve üstü her 3 yaşlıdan biri düşüyor.
• Kadınlarda düşme oranı erkeklere göre bariz yüksek.
• Düşenlerin yüzde 30-70 tekrar düşmekten korkuyor ve bu korkuyla yaşamlarını sürdürmek zorunda kalıyorlar. Düşenlerde depresyon, sosyal yalnızlık ve ümitsizlik gelişme olasılığı oldukça yüksek.
• Düşmelere bağlı kol, bacak, kaburga ve ayak bileği en sık kırıkların oluştuğu bölgeler.
• 75 yaş ve üstü grupta kırıklar hızla artıyor.
• Düşmelere bağlı ölümlerin yüzde75’i, 65 yaş ve üstünde görülüyor.
• Düşenlerin % 1’inde kalça kırığı gelişiyor.
• Kalça kırığında ölüm oranı (kalça kırığı olan her 3 kişiden biri 1 yıl içinde ölüyor) ve sakat kalma oranı (kalça kırığı olan her 2 kişiden biri 1’i sakat kalıyor)oldukça yüksek.

Neden düşüyoruz?

A- Kişisel nedenler

• Yürüme bozuklukları
• Sinir sistemi hastalıları
• Kulak hastalıkları
• Görmeyle ilgili problemler
• Kas gücü kaybı
• İleri yaşta olmak
• Baston ve koltuk değneği kullanımı
• Denge bozuklukları
• Kullanılan ilaçlar

B- Çevresel faktörler

• Uygun yerleştirilmemiş ev eşyaları, giysi ve ayakkabılar
• Merdivenler
• Trafik lambaları
• Islak zeminlerde tedbir alınmaması
• Yeni yaşam alanlarında ilk günler
• Uygun olmayan ayakkabı seçimi

Kimler daha sık düşüyor?

• Adale kuvveti yetersiz olanlarda
• Düşme hikayesi olanlar (Daha önce düşenlerde tekrarlama ihtimali daha fazla)
• Yürüme bozukluğu olanlar
• Denge kusuru olanlar
• Baston, koltuk değneği kullananlar
• Görme kusuru olanlar
• Eklemlerle ilgili hastalığı olanlar
• 80 yaş ve üstü olanlar
• Dört veya daha fazla ilaç kullanımı olanlar

Yaşla beraber; Duruşun bozulması (omurga eğrilikleri), kuvvet azlığı (kalça ve diz çevresindeki kasların zayıflığı), yürüme bozukluğu (küçük ve sık adımlarla yürüme), reflekslerin zayıflaması (umulmayan bir engele takılmayla gösterilen reaksiyonun yetersizliği), uzanma, eğilme, oturma, kalkma gibi aktiviteler sıklıkla düşmeye neden olmaktadır.

Düşme nasıl engellenir?

A- Egzersiz programları

• Esneklik, kuvvet, denge ve aerobik egzersizleri
• Durağan ve hareketli denge egzersizleri
• Grup egzersizleri (haftada 2-3 defa 1’er saat en az 10 hafta)
• Thai Chi egzersiz programı
• Uygun ayakkabı kullanımı

B- Çevresel faktörlerin değerlendirilmesi ve değiştirilmesi

• Yüksek risk altında bulunan hastaların değerlendirilmesi
• Potansiyel tehlikelerin ortamdan uzaklaştırılması
• Mobilite güvenliğinin sağlanması
• Yardımcı cihaz kullanımı

C- Çok faktörlü önlemlerin alınması

• Düşme riskinin değerlendirilmesini takiben ilaç tedavisinin düzenlenmesi
• Egzersiz, eğitim ve çevre düzenlenmesi

Bakım evleri ve hastaneler açısından değerlendirme

• Oda kapısında uyarı kartları bulunmalı
• Oda hemşire istasyonuna yakın olmalı
• Hasta / Görevli oranı dengeli olmalı
• Daha yakından gözlem yapılmalı
• Yatak, tuvalet, banyo alarm kullanımı uygun olmalı
• Kalça koruyucularının kullanımı yaygınlaştırılmalı