Esat Erdem Türemen

Vücutta hormon dengesinin bozulması, çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Cushing sendromu, uzun süreli yüksek kortizol seviyelerinin vücut sistemlerini etkilemesiyle ortaya çıkan ciddi bir hormonal bozukluktur. Metabolizma, bağışıklık sistemi ve vücut şekli üzerinde belirgin değişimlere neden olan bu sendrom, çoğu zaman uzun süreli kortikosteroid kullanımıyla ilişkilidir. Bunun yanı sıra böbreküstü bezlerinde veya hipofiz bezinde gelişen tümörler de hastalığın oluşmasına neden olabilir.

Kadınlarda normalde erkeklerde daha yaygın olan fazla tüylenme durumudur. Bu durum, kadınların vücutlarında erkek tipi tüylerin anormal şekilde artmasıyla kendini gösterir. Hirsutizm, genetik, hormonal dengesizlikler veya sağlık sorunları nedeniyle meydana gelebilir. Tüylerin kalın, koyu renkli ve sert olması, kadınlar için estetik bir sorun oluşturabilir. Özgüven kaybına yol açabilir. Hirsutizm, genellikle polikistik over sendromu (PCOS) gibi hormonal bozukluklarla ilişkilidir. Ancak başka birçok neden de olabilir.

Metabolik bir sorun olarak insülin direnci, vücudun enerji dengesini ve genel sağlığını ciddi şekilde etkileyen karmaşık bir durumdur. Normal şartlarda insülin hormonu, kandaki glikozu hücrelere taşımak ve enerji olarak kullanılmasını sağlamak için hayati bir rol oynar. İnsülin direncinde ise hücreler, bu hormona karşı duyarlılığını kaybeder. Bu durumda pankreas daha fazla insülin üretmeye çalışır. Ancak zamanla bu çaba yetersiz kalabilir. Kan şekeri seviyeleri yükselir ve insülinin temel görevini yerine getirmesi zorlaşır. İnsülin direncinin vücuttaki etkileri sadece kan şekeriyle sınırlı kalmaz. Hücrelerin enerji kullanımı bozulduğu için vücut, özellikle karın bölgesinde yağ depolamaya daha yatkın hale gelir. Bu durum kilo alımını tetiklerken kilo vermeyi zorlaştırır. Ayrıca, sürekli yüksek insülin seviyeleri vücudun yağ yakma kapasitesini engelleyerek, metabolizmayı yavaşlatır.

Vücudun bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırması sonucu ortaya çıkan otoimmün hastalıklar, çeşitli belirtiler ve komplikasyonlarla yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir. Lupus, romatoid artrit, multiple skleroz, Hashimoto tiroiditi ve tip 1 diyabet gibi hastalıklar otoimmün hastalıklar arasında yer alır. Bu hastalıklar genellikle kronik seyirlidir. Bu sebeple de yaşam boyu sürebilirken düzenli tedavi gerektirebilir.

Graves hastalığı, tiroid bezini etkileyen bir bağışıklık sistemi durumudur. Vücudun çok fazla tiroid hormonu üretmesine neden olur. Bu duruma hipertiroidizm denir. Tiroid hormonları vücutta birçok organı etkiler. Graves hastalığının belirtileri bu organları da etkileyebilir. Herkes Graves hastalığına yakalanabilir. Ancak kadınlarda ve 30 yaş üstü kişilerde daha sık görülür. Graves hastalığının semptomlarının başlangıcı genellikle kademelidir ve gelişmesi genellikle birkaç hafta veya ay sürer. Graves hastalığı, belirli vücut fonksiyonlarını hızlandıran hipertiroidizme neden olur. Hipertiroidizmin birçok belirtisi vardır. Bu belirtilerin bir kısmını yaşarken diğerlerini yaşamayabilirsiniz veya birçoğunu aynı anda yaşayabilirsiniz. Graves hastalığının tedavisi vücudun ürettiği tiroid hormonu miktarının azaltılmasına yardımcı olur ve semptomları hafifletir. Graves hastalığı olan kişilerin yarısına yakını, tedavi edilmediği takdirde görme kaybına yol açabilecek inflamatuar bir göz rahatsızlığı olan Graves oftalmopatisini de yaşamaktadır.

Vücut oldukça karmaşık bir denge üzerine kuruludur. Bu dengeyi sağlayan endokrin sistemi oldukça önemlidir. Endokrin sistemi vücudun çeşitli fonksiyonlarını düzenleyen ve kontrol eden hormonları üreten bir ağ olarak bilinir. Ancak bu sistemde meydana gelen bozukluklar, vücutta geniş çaplı etkiler yaratabilir. Endokrin hastalıkları endokrin sisteminin normal işlevini etkileyen ve hormonal dengesizliklere neden olan durumları ifade eder.

Dopamin, beyinde hipotalamus bölgesinden sentezlenen bir nörotransmitter çeşididir. Vücudun kimyasal habercileri olarak tanımlanabilen nörotransmitterler, vücuttaki herhangi bir sinir hücresinden gelen mesajı bir sonraki sinir, kas ya da bez hücresine taşır. Böylece uzuvlar hareket ettirilebilir, hissetme duyusu çalıştırılabilir, kalp atışları sürdürülebilir veya çevreden alınan herhangi bir bilgi vücut tarafından yanıtlanabilir.

Büyüme hormonu (Growth Hormone - GH), hipofiz bezinin ön lobundan salgılanan ve vücudun büyüme, gelişme ve metabolizmasında kritik rol oynayan bir hormondur. Özellikle çocukluk ve ergenlik dönemlerinde kemik, kas ve organ gelişimini düzenler. Ancak yetişkinlerde de enerji metabolizması, kas kütlesi ve kemik yoğunluğunun korunması gibi önemli işlevlere sahiptir. GH seviyelerindeki dengesizlikler, hem çocuklarda hem de yetişkinlerde çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.

Klinefelter sendromu, erkeklerde görülen en yaygın kromozomal bozukluklardan biridir. Genetik yapısında fazladan bir X kromozomunun bulunmasıyla ortaya çıkar. Normalde erkeklerde cinsiyet kromozomları XY şeklindeyken, bu sendromda yapı XXY olur. Bu durum, erkeklerin cinsel gelişiminden sorumlu testosteron hormonunun yetersiz salgılanmasına neden olarak hem fiziksel hem de ruhsal birçok farklı belirtiye yol açar. İlk kez 1942 yılında Harry Klinefelter tarafından tanımlanan bu sendrom, genellikle ergenlik döneminde fark edilse de bazı vakalarda tanı erişkin yaşlarda, özellikle kısırlık araştırmaları sırasında konur. Hastalık; kas yapısında zayıflık, uzun boy, göğüslerde büyüme, sakal ve vücut kıllarının seyrekliği gibi dış görünüşteki değişimlerle kendini belli edebilir. Bunun yanında öğrenme güçlüğü, sosyal uyum sorunları ve özgüven eksikliği gibi psikososyal etkileri de vardır. Doğrudan kalıtsal olmayan, ancak hücre bölünmesinde meydana gelen tesadüfi bir hata sonucu ortaya çıkan bu sendrom, erken teşhis edildiğinde kontrol altına alınabilir. Özellikle testosteron replasman tedavisi, psikolojik destek ve gerektiğinde yardımcı üreme teknikleriyle hem yaşam kalitesi yükseltilebilir hem de baba olma şansı sağlanabilir.

Tiroid sağlığı vücudun metabolizma, enerji üretimi ve hormon dengesi gibi birçok önemli işlevini doğrudan etkileyen bir sistemdir. Bu süreçlerin düzenlenmesinde önemli bir rol oynayan TSH, hipofiz bezi tarafından salgılanır. Tiroid bezine gönderilen bir “uyarı” olarak kabul edilen TSH, tiroidin hormon üretimini artırmasına veya azaltmasına yönelik bir komut verir. Bu nedenle TSH seviyelerindeki dengesizlikler, tiroid fonksiyonlarının normalden sapmasına ve çeşitli sağlık sorunları yaşanmasına neden olabilir.

İnsan vücudunun metabolizmasında, büyümesinde ve gelişmesinde önemli bir rol oynayan tiroid bezi hayati bir hormon bezidir. Kan dolaşımına sürekli olarak sabit miktarda tiroid hormonu bulunur ve birçok vücut fonksiyonunun düzenlenmesine yardımcı olur. Vücut büyüme, gelişme veya hamilelik gibi belirli durumlarda daha fazla enerjiye ihtiyaç duyar. Bu tür durumlarda tiroid bezi daha fazla hormon üretir. Tiroid bezi boynun ön kısmında, ses tellerinin altında bulunur ve kelebek şeklindedir. Tiroid bezi ortalama 20 ila 60 gram ağırlığındadır ve iki lifli kapsül ile çevrilidir. Dış kapsül gırtlak kaslarına ve birçok önemli damar ve sinire bağlıdır. İç ve dış kapsül arasında gevşek bağ dokusu vardır. Bu nedenle yutkunma esnasında tiroid hareket edebilir ve konumunu değiştirebilir. Tiroid dokusunun kendisi, ince bağ dokusu katmanları ile çevrelenmiş çok sayıda küçük bireysel loblardan oluşur. Bu lobüller, küçük damlacıklar şeklinde tiroid hormonlarını depolayan folikül adı verilen çok sayıda küçük vezikül (kese) içerir. Tiroid bezi üç hormon üretir. Bu hormonlar şu şekildedir: • T3 olarak da bilinen triiyodotironin, • T4, • Kalsitonin. Vücutta C hücreleri tarafından üretilen kalsitonin kalsiyum ve kemik metabolizmasında yer alır. T3 ve T4 hormonları ise vücudun bazal metabolizma hızını artırarak vücuttaki tüm hücrelerin daha fazla çalışmasını sağlar.

Halk arasında şeker hastalığı olarak da bilinen diyabet, günümüzde en önemli halk sağlığı problemlerinden biridir. Uluslararası Diyabet Federasyonu verilerine göre dünya çapında 20-79 yaş aralığındaki her 11 kişiden 1'i diyabet hastasıdır, bu sayının 2045'te 10'da 1'e yükselmesi beklenmektedir. Teşhis edilemeyen vakaların da oldukça çok olduğu diyabet, hastaların organlarını ve yaşamsal fonksiyonlarını etkileyerek yaşam kalitesini düşürür. Bazı çok nadir görülen tipleri mevcut olsa da toplumda şeker hastalığı 2 tip olarak izlenir. Tip 1 diyabet sıklıkla çocuk ve genç yaşta ortaya çıkan Juvenil Tip olarak da adlandırılan diyabet tipidir. Tip 1 diyabette pankreasta beta hücrelerinden insülin üretiminde bir bozukluk mevcuttur. Tip 2 diyabet toplumda en sık görülen diyabet formudur. Tip 2 diyabette insülin üretimi olsa da insülinin hücresel düzeyde kullanılmasında sorun vardır.

Jinekomasti, erkeklerde meme dokusunun anormal şekilde büyümesi sonucu oluşan bir durumdur. Hormonal dengesizlikler, bazı ilaçların yan etkileri veya obezite gibi nedenlerle ortaya çıkar. Erkeklerde meme dokusunun büyümesi estetik kaygılara neden olabilir. Bazı durumlarda ağrı ve rahatsızlık da yaratabilir. Jinekomasti, tek veya çift taraflı olarak görülebilir ve her yaş grubunda ortaya çıkabilir.

İnsülin Direnci Nedir? İnsülin direnci, normal ya da yükselmiş insülin hormonu seviyelerine rağmen bu hormonun uyarması gereken biyolojik olayların tam olarak gerçekleşmemesini tanımlar. Karaciğer, kas dokusu ve yağ dokusu insülin hormonunun etkili olduğu en temel organlardır. Aynı zamanda insülin direnci gelişimi ile birlikte pankreas, bu direnci kırmak adına daha fazla insülin hormonu ür-etebilir. Bu durum hiperinsülinemi olarak adlandırılan kan dolaşımında insülin hormonu düzeyinin normalden çok daha fazla olarak tespit edilmesine yol açar. İnsülin direnci zaman içerisinde metabolik sendrom ya da tip 2 şeker hastalığı (diabetes mellitus) gibi farklı klinik durumlara doğru ilerleme gösterebilir. Yaklaşık olarak dünya nüfusunun %9’unun insülin direncine bağlı olarak gelişebilen tip 2 şeker hastalığından etkilendiği tahmin edilmektedir. Tip2 şeker hastalığı dışında obezite, kardiyovasküler (kalp ve damar) hastalıklar, alkolizme bağlı olmayan karaciğer yağlanması, metabolik sendrom ve polikistik over sendromu (PCOS) gibi rahatsızlıklar da insülin direnci ile ilişkili diğer durumlara örnek teşkil eder.

Kandaki glukoz seviyesinin normalin altına düşmesi durumudur. Hipoglisemi, genellikle 70 mg/dL'nin altındaki kan şekeri seviyeleri olarak tanımlanır. Glukoz, vücudun enerji için kullandığı birincil kaynaktır. Özellikle beyin fonksiyonları için kritik öneme sahiptir. Kan şekeri seviyesinin aşırı düşmesi, vücudun normal işlevlerini sürdürememesine yol açabilir. Bu durum acil müdahale gerektirebilir.

Hipertiroidi, tiroid bezinin gereğinden fazla hormon üretmesi sonucu oluşan bir durumdur. Tiroid bezi, boynun ön kısmında yer alan küçük bir organdır. Metabolizmayı, enerji dengesini, kalp hızını ve vücut sıcaklığını düzenleyen hormonlar üretir. Hipertiroidi, bu hormonların (T3 ve T4) aşırı miktarda salgılanmasıyla metabolizmanın hızlanmasına yol açar. Bu durum kalp çarpıntısı, kilo kaybı, sinirlilik ve terleme gibi belirtilerle kendini gösterebilir.

Bağışıklık sisteminin tiroid bezine saldırdığı Haşimato hastalığı, tiroid bezinin iltihaplanmasına neden olan bir otoimmün hastalıktır. Bu durum tiroid bezinin hormon üretme kapasitesini zamanla azaltarak hipotiroidi adı verilen duruma yol açabilir. Tiroid bezi, vücudun metabolizmasını düzenleyen hormonları ürettiği için bu bezin işlevindeki bozukluk, tüm organ sistemlerini etkileyebilir. Haşimato hastalığı, en yaygın otoimmün tiroid hastalıklarından biridir. Genellikle kadınlarda erkeklere oranla daha sık görülür.

Gizli şeker dolaşım, sinir ve bağışıklık sistemini yakından etkileyen bir sorundur. Bunun nedeni tedavi edilmediğinde Tip 2 diyabet olarak kendini göstermesidir. Özellikle çocuklar ve yetişkinlerde erken dönemde semptom vermediği için dikkat edilmeyen bir durumdur. Fakat düzenli doktor kontrolleri ile Tip 2 diyabete dönüşmeden teşhis edilebilir ve tedavi edilebilir. Aynı zamanda ailesinde diyabet geçmişi olan kişilerin de gizli şekeri önlemeye yönelik atacağı adımlar sağlık için önem taşır.

En yaygın ve etkileri en ciddi kronik hastalıklardan biri olan şeker hastalığı (diyabet), sadece bireysel sağlığı değil toplum genelini etkileyen büyük bir sağlık sorunudur. Kandaki glukoz seviyelerinin normalin üzerine çıkmasıyla karakterize bu metabolik bozukluk, uzun vadede kalp, böbrek, sinir sistemi ve göz gibi hayati organlara zarar verebilir. Diyabet, her yaş grubunda görülebilse de bazı risk faktörleriyle karşılaşıldığında hastalığın gelişme ihtimali daha da artar. Farklı türleri olan bu hastalık, belirtileri ve ilerleyişi bakımından kişiden kişiye farklılık gösterebilir.

Boynun ön kısmında, nefes borusunun hemen üzerinde yer alan Tiroid bezi, kelebek şeklinde küçük bir organdır. Vücudun metabolik dengesinin sağlanmasında büyük rol oynayan bu bez, T3 ve T4 adı verilen hormonları salgılayarak büyüme, enerji kullanımı ve diğer birçok yaşamsal işlevi düzenler. Ancak çeşitli sağlık sorunları tiroid bezinin fonksiyonunu bozabilir. Bu durumlarda cerrahi müdahale gerekebilir. Tiroid cerrahisi, tiroid bezinde meydana gelen rahatsızlıkların giderilmesi amacıyla uygulanan özel bir operasyondur. İyi huylu nodüllerden kanserli yapılara, hormon dengesizliklerinden ciddi büyüme sorunlarına kadar birçok durumda başvurulan bu cerrahi işlem, hastaların yaşam kalitesini arttırmada ve sağlıklı bir hormon dengesini sağlamada kritik bir rol oynar.

Gece terlemesi yaşayan bireyler uyandıklarında çarşafın veya pijamalarının su içinde kaldığına şahit olabilir. Çeşitli yönemlerle uyku ortamının düzenlenmesi bu problemin giderilmesi adına atılabilecek ilk adımdır. Herhangi bir hastalığa bağlı olarak ortaya çıkan gece terlemelerinde ise sağlık kuruluşlarına başvurulması ve altta yatan rahatsızlığın tespiti ve ona uygun tedavi seçenekleri düşünülmesi gerekir. Uyku hiperhidrozu olarak ifade edilen bu durum genellikle kontrol altına alınabilen hastalıklara bağlı olarak meydana gelse de bazen yaşamı tehdit edici rahatsızlıkların bir belirtisi olarak da oluşabileceği için bilgi sahibi olmakta fayda vardır. Gece terlemesi hakkında merak ettiğiniz diğer konular için yazının devamını takip edebilirsiniz.