Demans (Bunama): Nedir, Türleri Nelerdir, Teşhis ve Tedavisi

Bunama olarak da bilinen demans, dünya genelinde pek çok insanı etkileyen küresel bir sağlık problemidir. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre günümüzde demans sorunu bulunan 55 milyondan fazla insan mevcuttur. Demansın kendisi, tek başına bir hastalık olarak kabul edilmez. Bunun yerine demans, bilişsel ve zihinsel işlevlerde gerileme ile karakterize olan bir sendrom olarak adlandırılır. Dünya genelinde önemli bir sağlık sorunu olan ve özellikle ileri yaş grubundaki kişilerin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen demans hakkında detaylı bilgiye yazının devamında ulaşabilirsiniz.

Demans Nedir?

Demans, kelime anlamı olarak zihinsel işlevlerin yitirilmesi anlamına gelir. Bir başka ifadeyle bir kişinin zihinsel işlevlerin kişinin günlük yaşamındaki aktivitesini etkileyecek şekilde bozulması ve ilerleyici olması durumuna demans adı verilir. Dünya Sağlık Örgütü, demansı ileri yaş grubundaki bireylerde başkasına bağımlılığın en önemli nedenlerinden bir tanesi olarak görür. Demans, genellikle ileri yaş grubundaki kişileri etkilese de yaşlanmanın kaçınılmaz sonucu değildir. Ayrıca çeşitli sebeplere bağlı olarak gençlerde de demans görülebilir. Erken dönemde müdahale ile demansın ortaya çıkması ve/veya ilerlemesi önlenebilir.

Demans Nedenleri Nelerdir?

Demans, beynin herhangi bir yerinde bulunan sinir hücrelerinin zarar görmesi sonucunda ortaya çıkar. Beyinde her bir bölgenin farklı görevleri vardır. Bu bölgelerde bulunan sinir hücreleri zarar gördüğü zaman; hesaplama, hatırlama, konuşma gibi bilişsel fonksiyonlar olumsuz yönde etkilenir. Ayrıca hücrelerin zarar görmesine bağlı olarak ani sinirlenme gibi davranışsal bozukluklar da ortaya çıkabilir.

Demansın farklı nedenleri ve alt türleri vardır. Dünya genelinde demans tanısı alan kişilerde görülen başlıca nedenlerden bir tanesi Alzheimer hastalığıdır. Bununla birlikte bazı araştırmalar, genetik faktörlerin de demansa neden olabileceğini ileri sürmektedir. Demansa neden olabilen diğer bazı faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Felç, Parkinson gibi nörolojik sistemi etkileyen hastalıklar,
• Başta B12 ve B6 olmak üzere vitamin eksikliği,
• Böbrek yetmezliği ve karaciğer yetmezliği gibi kronik sağlık sorunları,
• Menenjit ve HIV gibi enfeksiyon hastalıkları,
• Kafa bölgesinde travma

Ayrıca beyin tümörleri de hem 65 yaşın altındaki kişilerde hem de ileri yaş grubundaki kişilerde demansa neden olabilir.

Demans Türleri Nelerdir?

Demansın beyin hücrelerindeki hasara ve hasarın meydana geldiği bölgeye bağlı olarak farklı türleri vardır. Bunlar içerisinde en yaygın olanı Alzheimer Hastalığına bağlı gelişen şeklidir. Demans, genellikle altta yatan sağlık sorununa göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırmaya göre başlıca demans türleri şu şekildedir:

• Alzheimer hastalığı: Dünya Sağlık Örgütü, demans vakalarının yaklaşık olarak %60-70 kadarının Alzheimer hastalığına bağlı olduğunu bildirmektedir. Alzheimer hastalığının nedeninin amiloid ve tau adı verilen iki çeşit protein olduğu düşünülmektedir. Bu proteinlerin beyin hücrelerinin etrafından birikmesi sonucunda sinir hücreleri arasındaki iletişim zamanla kaybolur. Buna bağlı olarak öncelikle kişide unutkanlık başlar. Hastalık ilerleyicidir, zamanla semptomlar kötüleşebilir. Alzheimer hastalığının ilerleyen dönemlerinde unutkanlığın yanı sıra konuşma bozukluğu, yürüme bozukluğu, en yakınlarını tanıyamama, adresi karıştırma, zihin bulanıklığı, öğrenme güçlüğü, asabiyet, saldırganlık gibi belirtiler de ortaya çıkabilir. Alzheimer hastalığı ilerlediğinde geri dönüşümsüz bir hasara neden olur ve hayati sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle kişinin zihinsel fonksiyonlarında daha önce olmayan bir değişiklik fark edildiğinde vakit kaybetmeden alanında uzman bir doktordan yardım alınması önemlidir.
• Vasküler (damarsal) demans: Demansın bir diğer türü olan vasküler demans, beyindeki kan damarlarının tıkanması ve hasar görmesi sonucunda beyne giden kan akışının azalmasına bağlı olarak ortaya çıkar. Vasküler demans, felç gibi beyin hasarına neden olan bir hastalığın ardından aniden başlayabileceği gibi bazı vakalarda uzun süre herhangi bir belirti görülmeyebilir. Damarsal demansın belirtileri arasında düşünme güçlüğü, anlama ve kavramada zorluk, konuşma güçlüğü ilk sıralarda sayılabilir. Vasküler demansta belirtiler, damar hasarının beynin hangi bölgesinde meydana geldiği ile yakından ilişkilidir. Örnek vermek gerekirse damar hasarı, kişinin beynindeki bilgi saklamadan sorumlu kısımda meydana gelirse hafıza kaybı ve unutkanlık görülebilir.
• Lewy cisimcikli demans: Araştırmalara göre demans vakalarının yaklaşık olarak %15-25 kadarını Lewy cisimcikli demans oluşturur. Lewy cisimcikli demans, Lewy cisimciği olarak isimlendirilen protein yığınlarının beyinde birikmesine bağlı olarak beyindeki sinir hücrelerinin bozulması sonucunda ortaya çıkan bir sağlık sorundur. Lewy cisimcikli demansın başlıca belirtileri arasında; unutkanlık, konuşma bozukluğu, görsel algılama zorluğu gibi semptomlar sayılabilir. Alzheimer hastalığından farklı olarak Lewy cisimcikli demansın ilk evresinde hafıza problemlerine daha az rastlanır.
• Frontotemporal demans: Frontotemporal demans, beynin frontal veya temporal loblarındaki sinir hücrelerinin zarar görmesi sonucunda gelişen, ilerleyici bir sağlık sorunudur. Frontotemporal demansı diğer demans türlerinden ayıran en önemli özelliklerden bir tanesi, frontotemporal demansın orta yaş grubundaki kişilerde daha yaygın görülmesidir. Yapılan bazı araştırmalar, frontotemporal demans tanısı alan yetişkinlerin büyük çoğunluğunun 45-64 yaş aralığında olduğunu gösterir. Belirtileri arasında yakınında bulunan kişilere önceden olduğu gibi ilgili davranmamak gibi davranış değişiklikleri, konsantrasyon zorluğu, konuşmada ve anlamada zorluk yaşama gibi durumlar sayılabilir.
• Karışık demans: Bazı demans vakalarında Lewy cisimciği demansı ve Alzheimer hastalığı gibi iki demans türü aynı anda ortaya çıkabilir. Bu durum, karışık demans olarak adlandırılır.

Demans Evreleri

Demans; erken evre, orta evre ve ileri evre olmak üzere üç evreye ayrılır. Demans belirtilerinin şiddeti, hastalığın evresini belirlemeye yardımcı olur. Evrelere göre demans belirtileri aşağıdaki gibidir:

1. Erken evre: Erken evrede genellikle belirtiler daha hafif olduğu için hasta ve/veya hasta yakınları tarafından semptomlar önemsenmeyebilir. Bu evrede; unutkanlık, davranışlarda değişiklik, kelimeleri seçerken zorlanma, zamanı karıştırma, daha önce gidilen bir yeri karıştırma gibi belirtiler ortaya çıkabilir.
2. Orta evre: Demans ilerleyici bir sağlık sorunudur. İlerledikçe belirtilerin şiddeti artar. Orta evrede unutkanlık ve konuşma güçlüğünde artış görülür. Bu evrede kişi, ailesini ve arkadaşlarını hatırlamakta güçlük yaşayabilir. Ayrıca bu evrede hastalar kendi kişisel bakımını yaparken zorlanabilir. Demansın orta evresi, kişilerde davranış değişikliğinin de daha fazla görüldüğü evredir.
3. İleri evre: Bu evre, demansın son evresidir ve hastalar neredeyse tamamen yatağa bağımlı duruma gelmiştir. Bu aşamada; hafıza, davranış ve konuşma sorunlarına ek olarak beslenme sorunları da ortaya çıkabilir.

Demans Nasıl Teşhis Edilir?

Erken evrede demansın teşhisi kolay olmayabilir. Demansın teşhisinde alanında uzman bir nöroloji doktoru öncelikle hastanın tıbbi öyküsünü alır. Bu noktada hastanın yaşı, çalışma geçmişi gibi bilgiler önemlidir. Bunun yanı sıra bazı metabolik hastalıklar demansın ortaya çıkmasına neden olabileceğinden doktor hastanın başka bir sağlık sorunu olup olmadığını da değerlendirir. Doktor, teşhis için tam kan sayımı gibi rutin testlerden faydalanabilir. Ayrıca nöropsikolojik testler ve EEG, bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntüleme (MR) gibi görüntüleme yöntemleri de demansın teşhisinde kullanılan tanı yöntemleridir.

Demans Tedavisi

Demansın kesin bir tedavisi yoktur ve tedavi seçenekleri, altta yatan sebep ve semptomların şiddetine göre farklılık gösterir. Tedavi prosedürleri, genel olarak semptomların şiddetini azaltmayı ve hastanın günlük hayatını daha kolay hâle getirmeyi amaçlar. Bu kapsamda hafızayı ve öğrenmeyi destekleyecek ilaç tedavilerinden faydalanılabilir. Bunun yanı sıra kişilerde depresyon, uyku bozukluğu gibi psikolojik rahatsızlıklar varsa bunlara yönelik de ilaç tedavisi uygulanabilir. Ayrıca gerekli olması halinde konuşma terapisi gibi terapi yöntemleri de kullanılabilir.

Demans kişilerin günlük hayatını etkileyen, ilerleyici bir sağlık problemidir. Erken tanı, demansın semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Siz de kendinizde veya yakınlarınızda; unutkanlık, yer ve zaman karışıklığı gibi belirtiler fark ederseniz vakit kaybetmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurmayı ihmal etmeyin.