Fabry Hastalığı Nedir? Belirtisi ve Tedavisi

Fabry hastalığı, nadir görülen ve genetik geçişli bir metabolik bozukluktur. Vücudun bazı hücrelerinde globotriaosylceramide (GL-3) adlı yağlı maddenin birikmesine yol açar. Bu birikim, zamanla böbrek, kalp, sinir sistemi ve cilt gibi birçok organda hasara neden olur. Hastalık ilerleyici özellik gösterdiği için erken tanı ve tedavi büyük önem taşır. Her yaşta ortaya çıkabilen bu hastalık, erkeklerde genellikle daha ağır seyreder; ancak kadınlarda da önemli sağlık sorunlarına yol açabilir.

Fabry Hastalığı Nedir?

Fabry hastalığı, genetik geçişli, nadir görülen bir metabolik bozukluktur. Vücutta alfa-galaktozidaz A adlı enzimin eksikliği veya yetersiz çalışması sonucu ortaya çıkar. Bu enzim, hücrelerde bulunan globotriaosylceramide (GL-3) adı verilen yağlı maddenin parçalanmasını sağlar. Enzim yeterince üretilmediğinde bu madde hücrelerde birikerek zamanla böbrek, kalp, sinir sistemi ve cilt gibi birçok organda hasara yol açar. Hastalık ilerleyici özellik taşır ve tedavi edilmezse yaşam kalitesini etkileyebilir. Erkeklerde daha ağır seyretse de, kadın taşıyıcılarda da belirtiler görülebilir.

Fabry Hastalığı Neden Olur?

Fabry hastalığı, X kromozomu üzerinde yer alan GLA genindeki mutasyon nedeniyle ortaya çıkar. Bu mutasyon, alfa-galaktozidaz A enziminin ya hiç üretilememesine ya da normalden düşük aktiviteyle çalışmasına neden olur. GL-3 maddesi lizozomlarda birikir ve hücre fonksiyonlarını bozar.

Başlıca nedenler ve mekanizmalar şu şekildedir:

• Genetik mutasyon: X kromozomu üzerindeki GLA geninde kalıtsal değişim.
• Enzim eksikliği: Alfa-galaktozidaz A üretiminin tamamen durması veya çok azalması.
• GL-3 birikimi: Hücre içi atıkların parçalanamaması ve organlarda toksik etki yaratması.
• Lizozomal depolama bozukluğu: Hücresel atık temizleme sisteminin bozulması.
• Organ hasarı gelişimi: Böbrek, kalp, beyin ve damar sisteminde ilerleyici hasar oluşması.

Fabry Hastalığı Çeşitleri Nelerdir?

Fabry hastalığının şiddeti ve başlangıç yaşı, hastalığın türüne göre değişir. İki ana formu vardır. Bunlardan biri olan klasik tip Fabry hastalığı, genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde başlar ve belirgin enzim eksikliği vardır. Erken yaşta cilt lezyonları, el–ayak ağrıları ve sindirim sorunları görülür. Geç başlangıçlı tip ise yetişkin yaşta ortaya çıkar. Enzim aktivitesi kısmen korunmuştur. Genellikle kalp veya böbrek tutulumu ile fark edilir. Fabry hastalığı çeşitleri şu şekildedir:

• Klasik tip Fabry hastalığı: Erken yaşta belirti verir, çoklu organ etkilenir.
• Geç başlangıçlı (non-klasik) tip: Daha hafif seyirli, genellikle tek organ tutulumu ön planda.
• Heterozigot form (kadın taşıyıcılar): Kadınlarda hafif veya orta şiddette semptomlar görülebilir.

Fabry Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler, hastalığın türüne ve organa göre farklılık gösterebilir. Hastalık ilerledikçe şikâyetler artar ve yeni organlar etkilenir. Hastalığın erken dönem belirtileri arasında el ve ayaklarda yanıcı tarzda ağrı (akroparestezi), ciltte kırmızı-mor döküntüler (anjiyokeratom), aşırı terleme azlığı, sindirim problemleri ve sıcak-soğuk intoleransı bulunur. İleri dönemlerde ise böbrek yetmezliği, kalp kası kalınlaşması, ritim bozuklukları ve felç riski ortaya çıkar.

Fabry hastalığı belirtileri aşağıda listelenmiştir:

• El ve ayaklarda yanma veya karıncalanm
• Ciltte kırmızı-mor lekeler (anjiyokeratom)
• Terleme bozuklukları (hipohidroz veya anhidroz)
• Karın ağrısı, ishal, bulantı
• Gözde kornea bulanıklığı (kornea vertisillata)
• Böbrek fonksiyon bozukluğu, proteinüri
• Kalp ritim bozukluğu, kalp kası kalınlaşması
• Baş dönmesi, denge problemleri
• İleri evrede felç veya geçici iskemik atak (TIA)

Fabry hastalığında belirtiler yaşa, cinsiyete ve hastalığın tipine göre değişebilir. Erkeklerde semptomlar genellikle çocuklukta veya ergenlikte başlarken, kadınlarda belirtiler daha geç ortaya çıkar. Erken dönemde belirtiler gelip geçici olabilir ve başka hastalıklarla karıştırılabilir. Özellikle el ve ayaklarda sıcaklık değişimlerine karşı hassasiyet, soğuk havada ağrı artışı veya sıcak havada aşırı halsizlik tipiktir. Bazı hastalarda sindirim sistemi yakınmaları ön planda olabilir ve bu durum irritabl bağırsak sendromu ile karıştırılabilir. İleri evrede ise böbrek fonksiyon kaybı, diyaliz ihtiyacı ve kalp yetmezliği gibi ciddi komplikasyonlar ortaya çıkar.

Fabry Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Teşhis, klinik bulgular, laboratuvar testleri ve genetik analiz ile konur. Erkeklerde alfa-galaktozidaz A enzim düzeyi ölçümü tanıda belirleyicidir. Kadınlarda ise genetik test daha önemlidir çünkü enzim düzeyi normal sınırlarda olabilir.

Fabry hastalığı teşhis yöntemleri aşağıda listelenmiştir:

• Kan testi: Enzim aktivitesinin ölçülmesi.
• İdrar testi: GL-3 ve lyso-GL-3 seviyelerinin tespiti.
• Genetik test: GLA gen mutasyonunun doğrulanması.
• Görüntüleme: Kalp, böbrek ve beyin değerlendirmesi için MRI, EKG, ekokardiyografi.
• Biyopsi: Nadir durumlarda doku örneğinde GL-3 birikiminin gösterilmesi.

Teşhis süreci çoğu zaman gecikebilir çünkü hastalık nadir olduğu için belirtiler başka rahatsızlıklarla ilişkilendirilebilir. Bu nedenle hekimler özellikle genç yaşta nedeni bulunamayan böbrek yetmezliği, açıklanamayan kalp kası kalınlaşması veya erken yaşta felç geçiren hastalarda Fabry hastalığını düşünmelidir. Erkeklerde kan testi ile enzim eksikliğinin saptanması tanıda güçlü bir ipucu verir. Kadınlarda ise genetik test şarttır çünkü taşıyıcı formda enzim seviyeleri normal olabilir. Ayrıca beyin MRI’ında beyaz madde lezyonları, kalpte kalınlaşma ve göz muayenesinde tipik kornea değişiklikleri de teşhise destek sağlar.

Fabry Hastalığı Tedavisi Nasıl Yapılır?

Fabry hastalığında tedavi, semptomları hafifletmek ve organ hasarını yavaşlatmak amacıyla planlanır. Günümüzde iki temel tedavi yaklaşımı vardır:

Enzim replasman tedavisi (ERT)

Eksik olan alfa-galaktozidaz A enzimi damar yoluyla verilir. Düzenli aralıklarla (genellikle 2 haftada bir) uygulanan bu tedavi, GL-3 birikimini azaltır ve organ fonksiyonlarını korur.

Oral şaperon tedavisi

GLA geninde belirli mutasyonları olan hastalarda kullanılabilir. Enzimin doğru şekilde katlanmasını sağlayarak hücre içindeki aktivitesini artırır.

Destekleyici tedaviler ise şu şekildedir:

• Ağrı kontrolü için ilaçlar
• Böbrek yetmezliğinde diyaliz veya böbrek nakli
• Kalp ritim bozukluğu tedavisi
• Kan sulandırıcı tedavi (felç riskine karşı)
• Beslenme düzenlemesi ve fiziksel aktivite planı

Tedavi süreci kişiye özel planlanır ve multidisipliner yaklaşım gerektirir. Enzim replasman tedavisi, uzun dönemde organ hasarını yavaşlatmak açısından en etkili yöntemdir. Ancak bu tedavi yaşam boyu devam eder ve düzenli infüzyon gerektirir. Oral şaperon tedavisi ise sadece belirli gen mutasyonlarına sahip hastalarda etkilidir. Tedaviye ek olarak, hastaların kalp ve böbrek fonksiyonlarının düzenli takip edilmesi önemlidir. Kan basıncını kontrol altına almak, felç riskini azaltmak ve kalp ritim bozukluklarını önlemek için ek ilaç tedavileri uygulanabilir. Diyet düzenlemeleri, tuz kısıtlaması ve egzersiz de tedaviyi destekleyen unsurlardır.

Nadir görülmesine rağmen Fabry hastalığı, ciddi ve yaşam boyu etkileri olabilen bir metabolik bozukluktur. Erken tanı, organ hasarını yavaşlatmak ve yaşam kalitesini korumak açısından kritik öneme sahiptir. Enzim replasman tedavisi (ERT) ve uygun hastalarda oral şaperon tedavisi ile hastalığın ilerlemesi kontrol altına alınabilmektedir. Ayrıca düzenli tıbbi takip, komplikasyonların erken fark edilmesini sağlar. Hem hastaların hem de yakınlarının hastalık hakkında bilinçli olması, tedavi başarısını ve yaşam süresini olumlu yönde etkiler.