Vajinal Mantar: Nedir, Belirtileri Nelerdir, Neden Olur ve Nasıl Geçer?

Vajinal enfeksiyonlar jinekolojik hastalıklar arasında en sık rastlanan problemlerden biridir. Fizyolojik vajina florası çok sayıda bakteri ve mikroorganizmanın bulunduğu, dengeli bir mikrobiyotaya sahiptir. Ancak yoğun antibiyotik kullanımı, genital hijyenin yetersiz olması, sağlıksız beslenme alışkanlıkları gibi bazı durumlar vajinanın floral dengesini bozabilir. Bu durumda vajina içerisinde yararlı mikroorganizmalar azalır, zararlı mikroorganizma yoğunluğu artış gösterir. Bunlardan en sık karşılaşılan enfeksiyon tablosu vajinal kandidiyazis olarak da adlandırılan vajinal mantar enfeksiyonudur.

Vajinal Mantar Nedir?

Vajinal mantar enfeksiyonu dünya üzerindeki kadınların yaklaşık %75’inde görülen ve genellikle Candida albicans adlı bir mikroorganizmanın neden olduğu vajinal mukoza enfeksiyonudur. Enfeksiyonların yaklaşık %90’ından sorumlu olan Candida albicans mikroorganizması sağlıklı bireylerde ağız, boğaz, bağırsak ve vajina florasında doğal olarak bulunan mikroorganizmalardan biridir. Ancak genellikle gebelik durumunda, HIV, diyabet ve obezite gibi sistemik hastalık varlığında ve antibiyotik, oral kontraseptif ve steroid gibi ilaçların kullanımı sonucunda bu yapılardaki floral denge bozulur ve Candida albicans yoğunluğu artış gösterir. Bunun sonucunda mantar enfeksiyonu ortaya çıkar.

Vajinal Mantar Belirtileri Nelerdir?

Vajinada şiddetli kaşıntı, vajinal mantar enfeksiyonunun en sık görülen belirtilerinden biridir. Kaşıntıya bağlı ödem, vulvada eritem ve hassasiyet gelişebilir. Bunun yanı sıra sağlıklı vajinal floranın bozulması, fizyolojik vajinal akıntıda da değişikliğe yol açar ve özellikle mantar enfeksiyonu beyaz süt kesiği veya peynirimsi görünüme sahip vajinal akıntılara neden olur.

Vajinal enfeksiyonlar ürogenital sistemi bütünüyle etkileyen geniş çaplı rahatsızlıklardır. Bu nedenle vajinal mantar varlığında üriner sistem de etkilenir. İdrar yaparken ağrı ve yanma gibi şikayetler ortaya çıkabilir. Bununla birlikte cinsel ilişki sırasında ağrı (disparoni) şikayeti de vajinal mantar varlığında yaygın görülen şikayetlerden biridir. Cinsel birliktelik sırasında özellikle kasık bölgelerinde görülen ağrı, yanma, batma, kaşıntı ve huzursuzluk gibi belirtiler disparoni olarak tanımlanır ve genellikle altta yatan vajinal enfeksiyon durumundan kaynaklanır.

Vajinal Mantar Neden Olur?

Mantarlar kişinin ağız, boğaz, bağırsak ve vajinal florasında doğal olarak bulunan organizmalardır. Ancak bazı durumlarda mikrobiyota dengesi bozulur ve bu organlarda mantar yoğunluğu artış gösterir.

Kişinin bağışıklık sisteminin zayıflaması ile yararlı mikroorganizma sayısı azalır ve bunun sonucunda mantar enfeksiyonu gelişebilir. Antibiyotik kullanımı ile vücutta çoğalan zararlı mikroorganizmaların kontrol altına alınması hedeflenir ancak bazı antibiyotikler yararlı mikroorganizmaları da etkileyebilir. Bu durumda mantar yoğunluğunu kontrol eden yararlı mikroorganizmalar azalır ve ilgili organda mantar enfeksiyonu gelişir.

Sağlıklı vajinal floranın sürdürülmesi için gereken en önemli şartlardan biri ortam pH’ının optimum düzeyde tutulmasıdır. Vajinal ortamın pH değeri yaş, hormon düzeyi, cinsel aktivite varlığı, tercih edilen doğum kontrol yöntemi, metabolik hastalık durumu, kullanılan ilaçlar, antibiyotikler ve cerrahi girişim gibi pek çok faktöre göre değişiklik gösterir. Normal vajinal flora aerobik bir ortama sahiptir ve bu ortamın sağlanmasından büyük oranda Laktobasil adı verilen organizmalar sorumludur. Laktobasil yoğunluğunun azalması ile aerobik ortam zayıflar ve vajinal florada sağlanmış olan bakteri dengesi bozulur.

Vajinal mantarın gelişiminde hormon dengesizliğinin de önemli rolü bulunur. Özellikle östrojen hormonunun azlığı ya da çokluğu vajinal enfeksiyonların ortaya çıkışı ile oldukça ilişkilidir. Vajina içerisinde devamlı olarak yer alan bazı sekresyonlar, vajinal ortamın sağlıklı pH düzeyinin korunması için son derece önemlidir. Vajinanın normal sekresyonları vulva kaynaklı sebase sekresyonlar, Bartholin ve Skene bezlerinden gelen fizyolojik sekresyonlar, uterus ve serviks içerisinde yer alan bezlerin salgıları, vajina epitel dokusundan sızan sulu kıvamlı sekresyonlar, serviks ve vajina dokularından dökülen hücre yapıları, mikroorganizmalar ve onların metabolik atıklarından oluşur. Östrojen hormonu vajina epitelinin çoğalmasını, yenilenmesini ve olgunlaşmasını sağlarken aynı zamanda epitel hücrelerde glikoz depolanmasından sorumludur. Glikozun epitel hücrelerde depolanması sonucunda laktik asit açığa çıkar ve laktik asit vajina pH’ını 3.5-4.5 düzeyine düşürerek optimum seviyede tutar. Ergenlik döneminden önce ve menopoz sonrası dönemde östrojen salgısının az olmasından dolayı vajina epiteli çoğalıp yenilenemez ve fazla miktarda glikoz depolayamaz. Bu durum yaşamın bu dönemlerinde vajina epitelinin daha ince ve vajinal salgıların daha az olmasına yol açar. Bu nedenle bu yaş gruplarında vajinal enfeksiyonlara yatkınlık artış gösterir.

Vajinal Mantar Teşhisi Nasıl Konur?

Vajinal mantar teşhisi genellikle hastanın şikayetlerine ve vajinal bölgenin muayene bulguları doğrultusunda yapılır. Vulvovajinal bölge olarak adlandırılan dış ve iç genital organda ödem olması, özellikle vajina içerisinde kaşıntı ve hassasiyetle birlikte idrar yaparken yanma ve batma şikayetleri pek çok vajinal enfeksiyon ile birlikte ortaya çıkabilecek belirtilerdir. Bu nedenle vajinal enfeksiyonların teşhisi için genellikle vajinadan gelen akıntının özellikleri göz önünde bulundurulur. Sağlıklı vajinal sekresyonlar genellikle şeffaf veya açık renkli, kokusuz, akışkan kıvamlı ve rahatsızlık vermeyecek miktardadır. Ancak bakteri, mantar, virüs ve parazit gibi mikroorganizmalar, vajinal akıntının fizyolojik özelliklerinde değişikliğe yol açar. Enfekte olmuş vajinal sekresyonlar genellikle sarı-yeşil veya gri renkte, pürülan görünümde, daha yoğun kıvamlı ve kötü kokuludur. Mantar enfeksiyonu ise sıklıkla beyaz süt kesiği veya peynirimsi akıntıya neden olur.

Hastalığın klinik özelliklerine ek olarak vajen pH’ı değerlendirilir ve şüpheli durumlarda vajinal sekresyonlar %10’luk potasyum hidroksit çözeltisi ile incelenir.

Vajinal Mantar Tedavisi

Vajinal mantar tedavisi mutlaka kesin tanı almış, klinik bulguları olan kişilere uygulanmalıdır aksi takdirde sağlıklı vajinal flora bozulabilir. Kısa sürede sonlandırılan veya düzenli uygulanmayan tedavilerde başarı sağlanamaz ve bu uygulamalar kişiyi hastalığa karşı daha yatkın hale getirir. Dolayısıyla vajinal mantar tedavisinin baştan sona uzman hekim takibinde yapılması gerekir.

Tedavi hastanın yaşına, altta yatan herhangi bir sistemik hastalık olup olmamasına ve mantar ile ilişkili şikayetlerin şiddetine göre planlanır. Mantar enfeksiyonunun antibiyotik kullanımı ile ilişkisi göz önünde bulundurularak mantar tedavisinden önce antibiyotik tedavisinin tamamlanması beklenir.

Tedavide oral veya intravajinal yolla uygulanabilen antifungal özellikli tabletler tercih edilir. Antifungal özellikli tablet tedavisi hastalığın kontrolü için 7 veya 14 gün süre ile, gece yatmadan önce vajen içerisinde 1 tablet yerleştirilmesi ile yapılır. Hastalığın etkin şekilde tedavi edilmesi ve tekrarlayarak kronik vajinal mantara yol açmaması için tüm tedavi planının hekim tarafından gerçekleştirilmesi önemlidir. Yanlış uygulamalar tedaviye direnç gelişmesine ve hastalığın sık aralıklarla tekrarlamasına neden olurken bozulan vajen pH’ı kişiyi diğer vajinal enfeksiyonlara da yatkın hale getirir.

Vajinal Mantar Nasıl Önlenir?

Vajinal mantar enfeksiyonunun gelişmemesi için öncelikle kontrolsüz antibiyotik kullanımının önüne geçilmeli, antibiyotik kullanımından sonra ise vücudun bozulan mikrobiyotasını destekleyecek takviyeler alınmalıdır. Tüm vücutta patojen özellikli mikroorganizmaların çoğalmasını engelleyerek florayı destekleyen probiyotikler aynı zamanda mukozal bağışıklık sistemini güçlendirir ve koruyucu etki gösterir. Vajinal mantar gelişmesini önlemek için özellikle bağışıklık sisteminin zayıfladığı dönemlerde laktobasil içeren probiyotik takviyeler kullanılabilir.

Vajinal mantarın önlenmesi için genital hijyen alışkanlıklarının da düzenlenmesi gerekir. Kişinin mümkün olduğunca pamuklu iç çamaşırlar tercih etmesi, dar ve hava almayan çamaşırlar kullanmaması önemlidir. Sağlıklı mikroorganizma kaybına yol açan vajinal duş uygulamasından da kaçınmak gerekir.