İmmünoterapi Nedir? İmmünoterapi Nasıl Uygulanır?

Kanser tedavisinde her geçen gün yeni gelişmeler olmaktadır. Uzun yıllardır kullanılan kemoterapi ve radyoterapi yöntemlerine ek olarak son yıllarda immünoterapi adı verilen ilaçlarla kanser hastalığı artık daha uzun süreli kontrol altına alınmaya başlanmıştır. İmmünoterapi ile kişinin bağışıklık sistemi aktive hale getirilerek, kişinin kendi bağışıklık sistemi hücrelerinin kanser hücreleri ile daha etkili savaşması sağlanır.

WBC olarak kısaltılan beyaz kan hücreleri ya da akyuvarların yanı sıra lenf sisteminin doku ve organlarından oluşan bağışıklık sisteminin harekete geçmesini sağlayan immünoterapi, biyolojik bir tedavi türü olarak da tanımlanabilir. 1800'lü yılların ikinci yarısından itibaren farklı immünoterapi yöntemleri denemiştir, ancak son yıllarda teknolojinin getirdiği yeniliklerle kanser hücresinin daha iyi tanınması sonucu “kontrol noktası” denen kanser hücresi ve bağışıklık sistemi hücreleri üzerindeki moleküllerin düzenlenmesini sağlayan ilaçlarla yapılan immünoterapi yöntemi birçok hastalık için uzun süreli kontrol hatta tam iyileşme sağlayan bir umut olmuştur. Günümüzde immünoterapi tedavi denilince anlaşılan kontrol noktası inhibitörleri (checkpoint inhibitors) nedir? Bunlardan bahsedeceğiz.

İmmünoterapi Nedir?

Vücudun kendi hücrelerinden oluşan kanser hücreleri, sağlıklı hücrelerden farklı yapıdadır. Bu yüzden vücudun savunma sistemi, kanser hücreleri ile savaşır. Ancak kanser hücreleri, bazı farklılaşmalar yaparak bağışıklık sisteminin onları tanımasını ve harekete geçmesini engelleyebilir. Kanser hücrelerinin kendini gizleyebilme özelliği, taşıdığı proteinlerden kaynaklanır. Tüm bunlara ek olarak kanser hücreleri mutasyon geçirebilir. Bu da bağışıklık sistemi tarafından algılanan kanser hücrelerinin değişim göstererek, savunma sisteminden saklanmasını kolaylaştırır. Sonuç olarak vücudun kendi bağışıklık sisteminin, kanserli hücreyi yok etme özelliği azalır ya da tamamen kaybolur. İmmünoterapi tedavisi biyolojik bir tedavi şeklidir. Farklı bir deyişle immünoterapi sırasında vücuda verilen ilaç, kişinin kendi bağışıklık sisteminin aktif hâle gelmesini sağlar. Aktive olan immün sistem, kanser hücrelerini tanıyarak onları yok eder.

İmmünoterapi Çeşitleri Nedir?

Bağışıklık sistemi elemanlarından olan makrofajlar, NK hücreleri ve T lenfositleri gibi hücrelerin aktifleştirilmesini sağlayan immünoterapi, temelde kişinin bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi için uygulanan tedavi türüdür. Sık kullanılan immünoterapi yöntemlerinin bir kısmı şu şekilde sıralanabilir:

• Kontrol noktası inhibitörleri (Checkpoint inhibitör): Günümüzde birçok kanserde dramatik iyileşme sağlayan ve kullanımı gittikçe yaygınlaşan ilaçlardır. Bu özel molekülerler bağışıklık sistemindeki doğal fren mekanizmasını ortadan kaldırarak, kanserli hücreyi tanıyan ve saldıran T hücrelerinin aktivasyonunu sağlar. Diğer bir değişle bu moleküller bağışıklık sisteminin kanserli hücreye saldırmasını durduran ‘kontrol noktası proteinlerini’ bloke ederek etki gösterir.

Daha eskiden kullanılan diğer immünoterapi yöntemleri ise kısaca; 

• T Hücresi Transferi: T hücresi transferinde, kişinin kanserli dokusunda bulunan T hücreleri alınarak laboratuvar ortamında çoğaltılır. Ardından hastaya transfer edilen T hücreleri, immün sistemin tekrar kanser hücrelerine yanıt vermesini sağlar.
• Sitokinler: Bağışıklık sistemi hücreleri tarafından üretilen sitokinler, immün sisten hücrelerinin aktivitesinde önemli bir paya sahiptir. Hücre reseptörlerine bağlanarak hücrelerin çoğalmasını sağlar. Deri altı, kas ya da damar içine uygulanan immünoterapi yönteminde çoğunlukla interlökinler, interferonlar ve GM-CSF türü sitokinler kullanılır. Böylece, immün sistem hücrelerinin çoğalması tetiklenirken, tümörlerin beslendiği kan damarlarının oluşumu bozulur.
• Monoklonal Antikorlar: Bu protein türü, kanser hücrelerinin işaretlenmesini sağlayarak bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini fark etmesini kolaylaştırır. Kanser hücrelerinin çoğalmasını da önleyen monoklonal antikorlar, bazı vakalarda radyoaktif maddeler ile kaplanarak vücuda verilir. Böylece radyoterapi işlemi, direkt hedefe dönük olarak yapılabilir. Bazı vakalarda ise farklı kanser ilaçları monoklonal antikorlara yüklenir. Böylece kanser ilacının direkt olarak kanser hücrelerine ulaşması sağlanır.
• Virüsler: Onkolitik virüsler olarak bilinen bazı virüs türleri, vücuda verildiğinde sağlıklı hücrelere zarar vermeden kanser hücrelerini yok eder. Ayrıca immün sistemi yönlendirebilir.
• Adjuvanlar: Antikor üretimini tetikleyen adjuvanlar, yardımcı maddeler olarak açıklanabilir. Antikor üretimini tetikleyen bağışıklık sistemi ajanlarıdır.
• İnterferonlar: Vücudun kendisi tarafından üretilen interferonlar (IFN), tümörün büyümesini yavaşlatmak için kanser hücrelerinin çoğalma mekanizmalarını bozar.
• İnterlökinler: Vücut tarafından üretilen interlökinler (IL), bağışıklık hücrelerinin daha hızlı bölünmesini ve olgunlaşmasını sağlar. Ayrıca kanser hücrelerine karşı üretilen antikor miktarının da artması sağlanır.

İmmünoterapi Ne Zaman Uygulanır?

Son yıllarda özellikle ‘kontrol noktası inhibitörleri kemoterapi ve radyoterapi ile birlikte ya da tek başına kullanılmaktadır. İlk geliştirldiklerinde sadece metastatik yani yaygın evrede kullanılırken artık günümüzde erken evre kanserlerde kemoterapi ile birlikte kullanımı söz konusudur. Ve böylece hastalıkta daha uzun süreli iyileşme ve kontrol sağlanabilmektedir. 

İmmünoterapi Nasıl Uygulanır?

Kontrol noktası inhibitörleri denen immünoterapi, kemoterapi gibi damardan (intravenöz) serum yolu ile verilmektedir. Uygulama öncesi özel bir hazırlık gerekmez. 

İmmünoterapi yan etkileri nelerdir?

İmmünoterapi ilaçlarında klasik kemoterapi ilaçlarında görülen gibi saç dökülmesi görülmez, ancak kemoterapiden farklı olarak bu ilaçlar bağışıklık isteminin etkisi artırdığı için kendi sağlıklı hücrelerimizi yabancı olarak algılayıp, böbrek, bağırsak, endokrin bezler, karaciğer ve diğer organlarla ilgili problemler oluşturabilir. En sık yan etki olarak ishal ve hipotroidiye rastlanır. 

Kanserde İmmünoterapi Tedavisi Kime Ne Kadar Süreyle Uygulanır?

Hastalığın çeşidine ve evresine bağlı olarak immunoterapi uygulamaları değişmektedir. Hangi hastanın immünoterapiye uygun olduğunu belirlemek için bazı kanserlerde hastaların patoloji bloklarından özel moleküler testler yapılması gerekir ( PDL-1, MSI yada TMB gibi). Bazı tümörlerde ise özel bir test gerek olmadan kullanılabilir. Hastanın doktoru kişinin immunoterapi için uygun olup olmadığı bu sonuçlar ve yapılan çalışma sonuçları doğrultusunda belirler. 

Birçok çalışmada teorik olarak hastalık stabil olduğu ve yan etkileri olmadığı sürece hastalar immünoterapiye sürekli devam edebilmektedirler. Yapılan bazı çalışmalar daha kısa süreli kullanımının ekilierini değerlendirmektedir. 

Bu tedaviler medikal onkoloji uzmanı tarafından planlanıp, uygun hastaya, uygun zamanda verilmelidir.