20 Eylül 2023 Çarşamba
“Genetik kanser” mi, “kalıtsal kanser” mi?
Kanser Nedir? Tanı ve Tedavi Yöntemleri
Kanser, vücudun herhangi organ ya da dokusundaki hücrelerin kontrolsüz çoğalması ve büyümesi sonucu ortaya çıkan bir hastalık tablosudur. Kanser oluştuğu dokuya göre adlandırılır. 200'den fazla tipi tespit edilmiştir. En sık görülen ve ölüme yol açan kanser türleri akciğer, mide, karaciğer, kolon ve meme kanseridir. Kanser oluştuğu bölgeden başka organ ve dokulara yayılırsa, buna metastaz denir.
Kanser hücresi durmadan çoğalmaya devam edebilir. Normalde bağışıklık sistemi anormal hücreleri yakalar ve yok eder. Ancak kanser hücreleri bağışıklık sisteminden kaçabilirler. Normal vücut hücrelerinde olağan olan hücre ölümü kanser hücrelerinde görülmez.Kanser neden olur?
Kanser oluşumunda ana etken genetik yapının yani DNA'nın doğuştan ya da edinsel etkenlerle bozulmasıdır. Ailenizde kanserli bireyler varsa kansere yakalanma riskiniz fazladır. Ancak yaşamınız boyunca maruz kaldığınız radyasyon, toksik maddeler, bazı virüsler ve sahip olduğunuz kanser dışı hastalıklar kansere yol açabilirler. Genel olarak kanser oluşumuna yol açan faktörler:- Yaş
- Kansere neden olan maddeler (Aflatoksin, arsenik, asbest, benzen, berilyum, kadmiyum, kömür katranı, solunabilir silika, formaldehit, krom, kömür dumanı soluma, nikel, radon, pasif sigara dumanı, kurum, sülfürik asit)
- Kronik iltihap
- Kötü beslenme
- Hormonlar
- Bağışıklık sisteminin zayıf olması
- Şişmanlık
- Radyasyon
- Tütün
Kanser nasıl oluşur?
Yukarıda kanser nedenleri olarak saydığımız faktörler her insanda kanser oluşturmaz. Bunun nedeni kanser gelişimine genetik yatkınlıktır. Doğuştan veya edinsel faktörler DNA hasarı yaparak doku ve organlarda anormal hücre çoğalmasına neden olurlar. Hücreler kansere neden olabilen etkenlerle uzun süre karşılaşınca, hücrelerde bazı mutasyonlar gelişebilir. Bu kronik maruziyetler bir dizi mutasyonlarla hücrelerde kanseröz değişiklikleri meydana getirebilir. Bu tip anormal hücreler herkeste gelişebilir, ancak yeterli bir immün sistem bu hücreleri tanır ve ortadan kaldırır veya tamir eder. Organizmanın immün sisteminde de bir zafiyet olması sonucu, yapısı bozulan hücrelerde kontrolsüz çoğalma artar ve kanser kitleleri oluşur. Yine biyolojik yapısında başka değişikliklerin de gelişmesi ile metastaz özelliği kazanır ve uzak organlara yayılmaya başlar.Kanser çeşitleri
Kanserler ya oluştukları organlara göre (akciğer, meme, beyin) ya da köken aldığı hücre tipine göre adlandırılır. Başlıca kanser tipleri şöyledir:- Karsinom: En yaygın kanser türüdür. Vücudun iç ve dışını kaplayan epitel hücrelerinden kaynaklanırlar. Başlıcaları adenokarsinom, bazal hücreli karsinom, skuamöz hücreli karsinom, transisyonel hücreli karsinomdur.
- Sarkom: Sarkomlar; kas, yağ, kan damarları, lenf damarları ve lifli doku (tendonlar ve bağlar gibi), kemik ve yumuşak dokularda oluşan kanserlerdir. Osteosarkom en sık görülen kemik kanseridir. Yumuşak dokudan kanserlere örnek leimiyosarkom ve kaposi sarkomdur.
- Lösemi: Kemik iliğinden kaynaklanan ve kan hücrelerinin anormal çoğalmasından kaynaklanan kanser türüdür. Değişik kan elemanlarından kaynaklanabilir. Akut veya kronik olabilir.
- Lenfoma: Bağışıklık sistemimizde T ve B lenfositleri vardır. Bu hücrelerden kaynaklanan kanser türüne lenfoma denir. Lenfomada lenf bezleri ve lenf kanallarında kanser dokuşu gelişir. Hodgin lenfoma ve nonhodgin lenfoma olarak ikiye ayrılır. Bu iki lenfoma türünün tedavisi ve gidişatı farklıdır.
- Multipl myeloma: Bir bağışıklık sistem hücresi olan plazma hücrelerinden kaynaklanan bir kanser türüdür. Kemik iliğinde başlar ve vücuttaki değişik kemikleri tutar.
- Melanom: Melanosit denilen deri hücrelerinden kaynaklanan bir kanser türüdür.
- Germ hücreli tümörler: Erkek ve kadın üreme hücrelerinden kaynaklanan tümörler.
- Nöroendokrin tümörler: Bunlar hormon salgılayan hücrelerden oluşur ve kontrolsüz hormon salgılarlar.
- Karsinoid tümörler: Özellikle sindirim sisteminden kaynaklanırlar. Serotonin salınımına yol açarak karsinoid sendrom yaparlar.
- Akciğer kanseri
- Rahim ağzı kanseri
- Nazofarenks kanseri
- Böbrek kanseri
- Beyin tümörleri
- Deri kanserleri
- Kolon kanseri
- Kemik tümörleri
- Karaciğer kanseri
- Larenks-Gırtlak kanseri
- Lösemiler
- Lenfoma
- Mesane kanseri
- Meme kanseri
- Mide kanseri
- Multipl myelom
- Omurilik ve omurga tümörleri
- Prostat kanseri
- Rahim ağzı kanseri
- Baş- boyun kanserleri
- Tiroid kanseri
- Testis kanseri
- Yumurtalık-over kanseri
Kanserin muhtemel belirtileri nelerdir?
- Anormal kilo kaybı
- İdrardan ya da dışkıdan kan gelmesi
- Memede kitle
- Vücudun herhangi bir yerinde kitle
- Öksürük, göğüs ağrısı, nefes darlığı
- Kan tükürme
- Nedensiz, geçmeyen ishal veya kabızlık
- Mide veya makat ağrısı
- Öksürükte kan
- Benlerin renginde değişme, kabuklanma, büyüme
- Anormal vajinal veya rektal kanamalar
- Karın ağrısı
- Uzun süren ve nedeni açıklanamayan ateş
- Kemik ağrıları
- Solukluk
- Halsizlik
Kanser tanı ve tedavisi
Yukarıda sayılan kanser belirtilerinden biri ya da birkaçı sizde veya yakınlarınızda varsa ve geçmiyorsa hemen hekime başvurmalısınız. Hekim, hastadan öncelikle öyküsünü alır. Şikayetlerini, özgeçmişini, genetik geçmişini ve yaşam alışkanlıklarını öğrenir. Daha sonra laboratuvar testleri ve görüntüleme yöntemlerini kullanarak hastalığı teşhis etmeye çalışır. Bir tümör tespit edilmişse biyopsi istenir. Başlıca laboratuvar ve görüntüleme testleri şunlardır:- Kan tahlili
- İdrar tahlili
- Dışkıda kan
- Tümör belirteçleri
- Hormonlar
- Komputerize tomografi
- Magnetik rezonans görüntüleme
- Nükleer taramalar
- Kemik sintigrafisi
- PET CT
- Ultrasonografi
- Direkt grafi
- Biyopsi
- Gastroskopi
- Kolonoskopi
- Bronkoskopi
- Histeroskopi
- Mamografi
Kanser evrelemesi nasıl yapılır?
- Ana tümörün yeri
- Tümörün boyutu
- Lenf bezi tutulumu
- Metastaz varlığı ve sayısı
Kansere iyi gelen bitkiler ve yiyecekler nelerdir?
İnternette kansere iyi geldiği iddia edilen pek çok gıda ve bitkisel karışımlara rastlayabilirsiniz. Bilimsel olarak kansere iyi geldiği ispat edilmiş bir yiyecek ya da bitki bulunmamaktadır. Hekimler kanser hastalarına dengeli ve sağlıklı beslenmelerini, stresten uzak durmalarını, iyi uyumalarını, açık hava etkinliklerine katılmalarını ve sosyal destek almalarını önermektedir.Sıkça sorulan sorular:
- Kansere neler sebep olur? Kansere neden olduğu belirlenmiş pek çok faktör vardır. Radyasyon, kötü beslenme, bazı bakteri ve virüsler, toksik maddeler ve tütün bunlardan bazılarıdır. Ancak bir kanserojene maruz kalan her bireyde kanser ortaya çıkmamaktadır. Burada genetik yapı ve bağışıklık sistemi belirleyici rol oynamaktadır.
- Kanser nasıl anlaşılır? Vücudunuzda olağan olmayan bir değişiklik var ve geçmiyorsa hekime gitmelisiniz. Bu belirtilerden bazıları nedensiz hızlı kilo kaybı, halsizlik, iştahsızlık, karın ve göğüs ağrısı, dışkıdan, idrardan ve vajinadan kan gelmesi, balgamda kan, sarılık, solukluk, vücudun herhangi bir yerinde büyüyen yumru, kemik ağrısı, karın ağrısı, baş ağrısı, kabızlık, mide ağrısı olarak sıralanabilir.
- Kanser taraması nasıl yapılır? Bazı kanser türleri taramalar esnasında tesadüfen yakalanır. Örneğin kadınlarda 40 yaş üstü senede bir defa mamografi ve meme ultrasonu tarama amaçlı kullanılır. 50 yaş sonrası kolonoskopi ve gastroskopi taraması önerilir. Aralıklı olarak kanda tümör belirteçlerine bakmak faydalı olabilir. Özellikle ailesinde kanser görülen bireyler taramalarını düzenli yaptırmalıdır.
- Stres kansere yol açar mı? Stres bir takım fiziksel sağlık sorunlarına yol açabilir. Ancak kanserle ilişkisi kanıtlanmamıştır. Aşırı stres nedeniyle yapılan eylemler örneğin sigara içmek ve alkol tüketmek kansere neden olabilir.
- Kanser hangi evrede öldürür? Her kanserin sağ kalım süresi farklıdır. Bazı kanser türleri erken evrede yakalansa bile çok hızlı yayılır ve ölüm oranı yüksektir. Kanserden ölüm oranını belirleyen faktör kanserin tipi kadar ne kadar hızlı metastaz yapıp yapmamasıdır. Genellikle 4. evre en ileri dönemdir.
- Kanser kemiğe sıçrarsa ne kadar yaşar? Yapılan araştırmalarda meme kanseri dışındaki kanser türlerinde kemik metastazı kötü gidişatı göstermektedir.
- Her tümör kanser riski midir? Her tümör kanser riski taşımaz. İyi huylu tümörler sadece kitle etkisi yaparlar ve yayılım göstermezler. Ayrıca kanserin hücre tipine göre iyi huylu, kötü huylu ayırımı yapılır.
- Metastaz nedir? Metastaz tümörün başlangıç organından başka organ ve lenf bezlerine sıçramasıdır.
- EBV hangi kansere yol açar? EBV virüsü lenfomaya neden olabilir. Nazofaringeal kanserlerde de rolü vardır.
- EBV virüsü kanser yapar mı? EBV virüsü çocuklarda çok sık rastlanır ve bulgu vermeyebilir. Erişkinlerde ateşli hastalık yapar ve öpücük hastalığı olarak bilinir. Çoğu EBV hastası kanser olmaz. Kimin kanser olacağı önceden bilinemez.
- EBV virüsü tekrarlar mı? Kronik EBV taşıyıcılarında tekrarlayan alevlenmeler olabilir ve genellikle ağır seyreder.
- EBV virüsü bulaşıcı mı? EBV virüsü tükürükte bulunur. Sarılma, öpme ortak eşyalar ile bulaşabilir. Çocuklar sessiz taşıyıcı olabilirler.
